ΤΑ ΕΡΓΑ

«Το διδακτικό έργο διδάσκει επειδή παίζεται, και όχι επειδή κάποιοι το βλέπουν.

Θεωρητικά κανείς θεατής δεν είναι απαραίτητος στο διδακτικό έργο,αλλά μπορούμε φυσικά να επωφεληθούμε από τηνπαρουσία του. Στη βάση του διδακτικού έργου βρίσκεται η ελπίδαότι εκείνος που παίζει μπορεί ναεπηρεαστεί κοινωνικά από την εκτέλεση πολύ συγκεκριμένων τρόπων δράσης (…)

Η μίμηση υψηλώνπροτύπων παίζει σ’ αυτό σημαντικό ρόλο,όπως και η κριτική που ασκούμε σ’ αυτά τα πρότυπα μέσα απόένα παίξιμο ηθελημένα διαφορετικό»

Μπ. Μπρεχτ

Οράτιος – Mauser: πρόκειται για τα 2 μέρη μιας τριλογίας διδακτικών έργων του Χάινερ Μύλλερ, που εγκαινιάζει ένας εξαίρετος Φιλοκτήτης. Και στα δύο αυτά σύντομα έργα έχουμε να κάνουμε με δίκες ατόμων – «ηρώων» (ενός επώνυμου: του Οράτιου, και ενός ανώνυμου: του Α), που με μια τους πράξη κινδυνεύουν να βλάψουν το σύνολο στο οποίο ανήκουν (την Ρώμη, την Επανάσταση), και το οποίο μέχρι τότε υπηρετούσαν πιστά. Και στις δύο περιπτώσεις, οι δίκες εκτυλίσσονται εν μέσω περιόδου κρίσεως (επικείμενος πόλεμος με τους Ετρούσκους, εμφύλιος πόλεμος), και σφραγίζονται με την εκτέλεση του ατόμου – «ήρωα» (εκτέλεση που χρησιμεύει ως παράδειγμα: αφ’ ενός της σταθερότητας της επανάστασης στις αρχές της και αφ’ ετέρου της απόλυτης προσήλωσης του (ρωμαϊκού) λαού στην αλήθεια και της ακριβοδίκαιης κρίσης του).
Και στις δυο περιπτώσεις έχουμε να κάνουμε με ένα θέατρο με μεγάλη ποιητική, αισθητική και συγκινησιακή δύναμη, με εμφανή την φιλοσοφική / οντολογική διάσταση και τον παιδαγωγικό χαρακτήρα.

Στον Οράτιο, ο Μύλλερ παραλλάσσει σημαντικά την ιστορία των Οράτιων και Κουριάτιων, έτσι όπως την παραλαμβάνει από τον Τίτο Λίβιο, αλλά και από τον Κορνέιγ και τον Μπρεχτ που επεξεργάστηκαν σε θεατρικά τους έργα το ίδιο θέμα. Κρατάει το γενικό πλαίσιο, την εμφύλια διαμάχη Ρώμης και Άλβας που ξεσπά ενώ υπάρχει η απειλή ενός πολέμου με τους Ετρούσκους, καθώς και την λύση που προτείνεται, να μην πολεμήσουν οι δύο στρατοί μεταξύ τους, αλλά μόνο κάποιοι άντρες που θα αντιπροσωπεύουν τις δύο πόλεις.
Στην αρχική εκδοχή της ιστορίας επιλέγονται τρεις Κουριάτιοι ως αντιπρόσωποι της Άλβας και τρεις Οράτιοι ως αντιπρόσωποι της Ρώμης. Ο Μύλλερ κρατάει μόνον έναν Οράτιο και έναν Κουριάτιο. Η έκβαση είναι η ίδια: νικάει ο Οράτιος, σκοτώνει τον Κουριάτιο και, στη συνέχεια, σκοτώνει την ίδια την αδελφή του, επειδή τολμά να θρηνήσει τον νεκρό εχθρό που τυχαίνει να είναι ο αρραβωνιαστικός της.
Ο Οράτιος δικάζεται γι’ αυτόν τον δεύτερο φόνο και, σύμφωνα με τον Τίτο Λίβιο, απαλλάσσεται από την κατηγορία, με την μεσολάβηση του πατέρα του και του βασιλέα Τούλιου. Η νίκη του θεωρείται ικανή να σβήσει το έγκλημά του και αφήνεται ελεύθερος, με μόνη υποχρέωση – τιμωρία: η οικογένειά του να κάνει κάποιους καθαρμούς, κι αυτούς, με έξοδα του Κράτους.

Στον Μύλλερ τα πράγματα είναι πολύ διαφορετικά: ο Οράτιος υφίσταται την κρίση ενός λαϊκού δικαστηρίου, το οποίο αποφασίζει και να τον τιμήσει ως νικητή της Άλβας, αλλά και να τον εκτελέσει ταυτόχρονα ως δολοφόνο της αδερφής του. Ο πατέρας υπερασπίζεται μάταια τον γιο του. Αυτός ο τελευταίος παρίσταται βουβός στη δίκη του. Ο λαός κρίνει και αποφασίζει μόνος του, χωρίς την μεσολάβηση κανενός βασιλιά. Δεν είναι όχλος αλλά αποτελείται από ανθρώπους του καθημερινού μόχθου που μπορούν να σκέφτονται ορθά, χωρίς φανατισμό και χωρίς να φοβούνται την αλήθεια, όποια κι αν είναι αυτή. Και όντως, η λύση που δίνουν είναι απόλυτα σύμφωνη μ’ αυτή την διπλή, την μη- καθαρή, όπως την λέει ο Μύλλερ, αλήθεια του νικητή – δολοφόνου. Εκείνο που μετράει κι εκείνο που διακυβεύεται είναι η ύστερη φήμη της Ρώμης, το παράδειγμα που μέσα από αυτή την δίκη θα δώσει στην υπόλοιπη ανθρωπότητα, η καθαρότητα των λόγων και της μνήμης απέναντι στο γεγονός.
Σε ένα άλλο δικαστήριο παρουσιάζεται ο ανώνυμος ήρωας του Mauser, σ’ εκείνο που στήνουν για να τον δικάσουν οι επαναστάτες σύντροφοί του. Ο Α, όταν διαπιστώνει πως οι εχθροί είναι άνθρωποι και είναι όμοιοι μ’ αυτόν, δεν μπορεί πλέον να φέρει σε πέρας το έργο που του έχουν αναθέσει: να σκοτώνει τους εχθρούς της επανάστασης, και ζητά από τους συντρόφους του να τον απαλλάξουν από αυτό. Ωστόσο, υπό την πίεσή τους, υπαναχωρεί και συνεχίζει να σκοτώνει, μέχρι που εκτροχιάζεται, κυλάει μέσα στην ηδονή του φόνου και την παράνοια, αποκτηνώνεται εντελώς, πράγμα που τον καθιστά κι αυτόν έναν εχθρό της επανάστασης που πρέπει να αφανιστεί. Στο τέλος, οφείλει να συναινέσει ο ίδιος στην καταδίκη του, δικαιώνοντας έτσι, ακόμη και μέσα από τον θάνατό του, την επανάσταση, στην οποία δεν έπαψε να πιστεύει, τους στόχους της, αλλά και τα μέσα που επέλεξε για να τους πετύχει.
Όπως σε όλα σχεδόν τα έργα του, έτσι και εδώ, ο Μύλλερ ξεπερνάει την στενή πολιτική και διδακτική εκμετάλλευση του μύθου ή του ιστορικού γεγονότος, προσδίδοντάς του μια φιλοσοφική προοπτική, μια οντολογική και μεταφυσική διάσταση: τι είναι ο άνθρωπος, τι μπορεί να είναι ή τι μπορεί να γίνει, ή ακόμη: τι έρχεται πίσω από τον θάνατο, αποτελούν μερικές από τις κεντρικές -και συχνά αναπάντητες- ερωτήσεις του Mauser και του Οράτιου, διδακτικά έργα χωρίς εν τέλει θέση.
Το ον συνιστά ένα άλυτο πρόβλημα. Παρουσιάζεται πολλαπλό και γεμάτο αντιφάσεις. Κινούμενο ανάμεσα στη συνείδηση του κοινωνικού ή πολιτικού χρέους και εκείνη του καθαρά ανθρώπινου, πεδίο μιας διπλής διεκδίκησης, συλλογικής και ατομικής, ουρλιάζοντας απελπισμένο ή μένοντας βωβό και ανίκανο να αντιδράσει μπροστά στον επικείμενο και σίγουρο θάνατο, ξαναβρίσκει την χαμένη τραγικότητά του, ή πιο σωστά προσπαθεί να επαναπροσδιορίσει το νόημα του τραγικού στην εποχή μας.