ΚΡΙΤΙΚΕΣ

Παύλος Λεμοντζής,Cityportal Team, 22/11/2019, (Πηγή)

Μητέρες; στο Μπενσουσάν Χαν | κριτική παράστασης «Μητέρες;» Σκηνοθεσία: Δαμιανός Κωνσταντινίδης |Τρία παραμύθια γύρω από τον άξονα « μάνα – μητέρα – μαμά» στο Μπενσουσάν Χαν και στη Myro Gallery

Τα τρία «άγρια» παραμύθια που έπλεξε περίτεχνα σε ιδιαίτερη θεατρική διασκευή ο γητευτής του αλλόκοτου Δαμιανός Κωνσταντινίδης, αποτελούν μεταφορές, παραβολές της ζωής έξω από τα όρια, έξω από τις επιταγές της κοινωνίας. Στη συγκεκριμένη γκροτέσκα πλεξίδα των ιστοριών συναντάμε τον καταχωνιασμένο φόβο αλλά και την άγνοια κινδύνου, τα ανομολόγητα πάθη, την επίκτητη ιδιοτέλεια, τη θλιβερή και, ίσως, τερατώδη πλευρά των παραμυθιών και καταλήγουμε σε ένα αναπάντεχο λαμπερό φως, ανακουφιστικό, λυτρωτικό, που αρκετοί θα το ονοματίσουν «φως της γνώσης». Επειδή, μια συμβολική ιστορία που μιλά για επονείδιστες δοκιμασίες του ήρωα, υπονοεί το ανείπωτο: τη ζωή, τον θάνατο, την οδύνη της απώλειας ανθρώπων, σχέσεων, καταστάσεων, κάθε είδους βολέματος και προνομίων. Θα πω, μια πορεία ενηλικίωσης μέσα από μια σειρά οδυνηρών καταστάσεων. Τα «μαύρα» παραμύθια έχουν αυτό που ονομάζουμε «μυθική αγριότητα». Συχνά μιλάνε για τον ανυπόφορο πόνο μιας ενδοοικογενειακής ή εξωτερικής συμφεροντολογικής σύγκρουσης, που μπορεί να φτάσει ως τον φόνο, ακόμα και ως τον κανιβαλισμό. Το θέμα Τρία παραμύθια γύρω από τον άξονα « μάνα – μητέρα – μαμά» , όπου το «αντί» κολλάει στη δράση και γίνεται αντίδραση. Κι όταν δεν τα καταφέρνει, παραμένει απειλητικά ή και αθώα, απέναντι. Στη «Μαύρη Όρνιθα» μια μάνα πασχίζει με κάθε τρόπο να αφανίσει τα παιδιά της, για να χαρεί ελεύθερη τον παράνομο έρωτά της. Στον «Τσυρόγλε» μια άλλη μάνα μέσα από τον τάφο της, νοιάζεται και συμβουλεύει τη θυγατέρα – φονιά της. Στον «Καημό» η τρίτη μάνα «παραδίδει» τα νεογέννητα παιδιά της στο δικό της βάσανο, στον «καημό», που τα τρώει. Κάθε ιστορία κι ένα παραλίγο έγκλημα, σαν πρωτοσέλιδο φτηνής εφημερίδας. Μια τραγωδία με ανοιχτό το δίλημμα του τέλους. Ένα «περιστατικό» ψυχανάλυσης. Πλάι στις τρεις μητέρες – πρωταγωνίστριες των τριών παραμυθιών, εμφανίζονται κι άλλες (μητριά, πεθερά, χαροκαμένη μάνα ), που δικαιολογούν και μεγεθύνουν το ερωτηματικό του τίτλου της παράστασης, καθώς οι περισσότερες παρεκκλίνουν από το συμβατικό μοντέλο της μάνας. Η είσδυση Μια φορά και ένα καιρό, το λοιπόν, ήταν μια μνήμη. Αυτή η αρχή ταιριάζει σε παραμύθια για ενήλικες. Παραμύθια ξυπνητά με κεντρικό ήρωα το όνειρο – προσδοκία. Το όνειρο –απαντοχή έχει τη δύναμη να σε βυθίζει στο υποσυνείδητό σου, στις φοβίες ή στις επιθυμίες σου . Άλλοτε παίζει μαζί σου στις σκιές και άλλοτε σε στεφανώνει με ελπιδοφόρο φως. Άλλοτε σου χαρίζει μια ευφρόσυνη περιπλάνηση στον κόσμο του κι άλλοτε σου αφαιρει τα σημάδια στον δρόμο της επιστροφής. Η μητέρα συμβολίζει την ασφάλεια, την παρηγοριά, την τρυφερότητα αλλά και τον φόβο. Όμως, σε κάθε περίπτωση η μητέρα είναι ανάγκη. Είναι πάντα στη σκέψη σου κι είναι η φωνή των βρεφικών σου χρόνων, των νανουρισμάτων αλλά και των απαγορεύσεων, των τιμωριών, της προσταγής και της επιβολής. Μητέρες αυταρχικές, στοργικές, μόνες και, κυρίως, πολύμορφες στην όψη και στην ψυχή. Πώς η σχέση μας μαζί τους διαμορφώνει την πορεία μας; Πώς η πορεία που ακολουθούμε επηρεάζει τη ζωή τους; Γενετικές και επίκτητες δυνάμεις, ένστικτα και συναισθήματα, αποδοχές κι απορρίψεις απόψεων, βήματα μπροστά και προς τα πίσω, χαμογέλια και επιφωνήματα, προσδιορισμοί αποκρυσταλλωμένοι και επαναπροσδιορισμοί, εξαιτίας τριών «ανεμοδαρμένων» λαϊκών παραμυθιών σε μια παράσταση – performance και σ? ενόν υποδειγματικά κλειστοφοβικό χώρο για εστίαση στο «ψαχνό» – ιδέα. Στη σοφίτα του Μπερνσουσάν Χαν. Η παράσταση Παραμύθια με μάνες, κόρες και ιδιόμορφο περίγυρο σε μαύρο, κόκκινο ή πολύχρωμο φόντο. Με δαίμονες φανταστικούς ή πραγματικούς, με τη μορφή κοινωνικών στερεοτύπων και βίας. Απώλεια, χωρισμοί και θάνατοι και μετά εμείς οι ίδιοι και ό,τι έχει απομείνει. Μια παράσταση – αφήγηση που θυμίζει κάτι από την «Αλίκη στη χώρα των θαυμάτων» ή τη χώρα του «ποτέ- ποτέ» , ακόμα και το σαιξπηρικό «Τέλος καλό, όλα καλά» και με αναπάντεχες δόσεις υπόγειου καμπαρέ της τζαζ, μουσικοί αυτοσχεδιασμοί, σα χρυσόσκονη πάνω στην όποια απώλεια, σαν παράθυρα στο σκοτεινό περιεχόμενο μιας ιστορίας. Όμως, ακριβώς επειδή η αγριότητα είναι μυθική, δεν μπορεί να τρομάξει κανέναν. Αντίθετα, ο φόβος προσωποποιείται και εξοντώνεται. Ακόμα και τα πιο άγρια μαγικά παραμύθια είναι ανακουφιστικά, επειδή οι ήρωες- παρ όλες τις σκληρές δοκιμασίες – στο τέλος δικαιώνονται . Χωρίς ίχνος μιζέριας, με γενναιότητα και εμπιστοσύνη στον άνθρωπο και σε όλα όσα τον περιβάλλουν προχωράνε ίσια εμπρός, παλεύουν σώμα με σώμα με μάγισσες και με στοιχειά, ακόμα και με τον ίδιο τον θάνατο. Στο τέλος ο αγωνιστής γίνεται «βασιλιάς», δηλαδή άρχοντας του εαυτού του, μη υποτελής, αυτόνομος. Αφηγηματική κινησιολογία από τις δυο γυναίκες, εικόνες κόμικ, αύρα εξωπραγματικού κόσμου, παραμυθένιου. Η Ιωάννα Μαμακούκα ξετυλίγει την κάθε ιστορία, ως νοσταλγική φιγούρα του παραμυθά που καθηλώνει το ακροατήριό του και η Ελένη Σινιάρη τις ντύνει με τη μελίρρυτη φωνή της και τις δικές της πρωτότυπες μουσικές. Ο Δαμιανός Κωνσταντινίδης , για άλλη μια φορά, πλάθει ένα δικό του σύμπαν παράλληλο με αυτό που αντιλαμβανόμαστε. Ενώνει κομμάτια ζωής με τις αισθήσεις και χτίζει γέφυρα επικοινωνίας ανάμεσα στο μεταφυσικό και στο πραγματικό. Θα μπορούσαμε να του προσάψουμε τον χαρακτηρισμό «κληρονόμος του ρομαντισμού», επειδή κοιτάζει πράγματα και ανθρώπους μέσα από ένα ευρύτερο πρίσμα. Στα μάτια του η ζωή κατοικεί στην τάξη όσο και στο χάος. Άλλωστε, κάθε απόπειρα διαχωρισμού των θέσεων σε τεχνητές κατηγορίες , οδηγεί σε στείρα σχήματα, σε μονοδιάστατες εφαρμογές θεωριών και σε άρνηση αντιφάσεων παντού. Μέσα μας και γύρω μας. Ιδιαίτερη, σύγχρονη performance από το υλικό παραμυθιών για «ενήλικες» , η οποία ταιριάζει απόλυτα στον ατμοσφαιρικό χώρο της σοφίτας του Μπενσουσάν Χαν. Μέσα από μια γκροτέσκα ματιά («το γκροτέσκο είναι παντού» είχε τονίσει ο Βίκτωρ Ουγκό το 1827 στον πρόλογο του «Κρόμγουελ». Το άσχημο δίπλα στο άμορφο, το κακοφορμισμένο στον αντίποδα του υψηλού, το μαύρο απέναντι στο άσπρο) , ενώ με τη χρήση διαφορετικών θεατρικών μέσων : αφήγηση, δραματοποίηση, μάσκες, μουσική και τραγούδι, η θεατρική διασκευή των λαϊκών παραμυθιών, μας προ(σ)καλεί ν? αποφασίσουμε για τον ρόλο της Μητέρας σήμερα, για τις «υποδειγματικές» πράξεις που θα τον συνιστούσαν και για τις παραβ(ι)άσεις που θα τον έβαζαν σε κίνδυνο. Εν κατακλείδι, η αλήθεια που κρύβουν αυτά τα σκοτεινά παραμύθια είναι μια πορεία προς την ενσυνείδηση και η παράσταση- performance είναι μια ελεγεία σε ένα σύμπαν, όπου το Καλό μάχεται με το Κακό και οι άνθρωποι, κουρασμένοι από τα δεινά αλλά σοφότεροι, επιστρέφουν στις αξίες και στα ιδανικά που οι ίδιοι χαρακτηρίζουν ως «υψηλά». 

Ειρήνη Σοφιανίδου,Kulturosupa, 07/01/2020 (Πηγή)

Όλα για τις «μητέρες» μας με σύγχρονη ματιά στη λαϊκή παράδοση. Είδαμε στο Μπενσουσάν και σχολιάζουμε.

Όταν το ταλέντο, η έμπνευση, η παράδοση, το μεράκι κι η απλότητα συναντούν έναν ατμοσφαιρικό χώρο όπως αυτός της σοφίτας του Μπενσουσάν Χαν, τότε δημιουργούν μια ευτυχή για εμάς τους θεατές θεατρική συγκυρία.

Τα παραμύθια αποτελούν αναπόσπαστο στοιχείο της ελληνικής παράδοσης. Σκοπό δεν έχουν μόνο να ψυχαγωγήσουν.Ένα καλό παραμύθι έχει πάντα πολλές «αναγνώσεις», δηλαδή πολλά επίπεδα και οπτικές προσέγγισης που διευρύνουν, μεταξύ πολλών άλλων, την αντίληψη της πραγματικότητας.Το παραμύθι πραγματεύεται και μιλά για τα πιο σημαντικά ζητήματα που απασχολούν τον άνθρωπο, δηλαδή, για τη ζωή και το θάνατο, για τις διαφορές ανάμεσα στο καλό και στο κακό κ.ά., με άλλα λόγια, για πολλές δυσκολίες και προκλήσεις που ο καθένας μας, ως άνθρωπος, πρόκειται να αντιμετωπίσει κάποια στιγμή στη ζωή του.

Το παραδοσιακό λαϊκό παραμύθι έχει πάντα και διδακτικό χαρακτήρα ενώ περνάει νοήματα και προσεγγίζει θέματα τόσο ευαίσθητα, τρομακτικά αλλά και σκανδαλώδη που αν δεν καλύπτονταν από το παραμυθικό πέπλο του μεταφυσικού κα της μαγείας θα μπορούσαν με άνεση να αποτελούν κραυγαλέους τίτλους εφημερίδων. Φόνοι, αδερφοκτονίες, αντιζηλίες, μητροκτονίες, μίση, πάθη, έρωτες, απιστίες ακόμα και κανιβαλισμοί συναντώνται στα παραμύθια. Οι ήρωες όμως πάντα με θάρρος, χωρίς μιζέρια, με γενναιότητα κοιτούν κατάματα τη ζωή και φτάνοντας στο τέλος του παραμυθιού καταφέρνουν να βγουν στο πολυπόθητο ξέφωτο, αφού έχουν παλέψει με τέρατα, κακές μάγισσες, ακόμα και με τον ίδιο τον θάνατο.

Εν προκειμένω η Ιωάννα Μαμακούκα έπλεξε τρία λαϊκά παραμύθια με κοινό άξονα τη σχέση μητέρας- παιδιού, με την πολύτιμη βοήθεια της πολύ ταλαντούχας Ελιόνας- Ελένης Σινιάρη και υπό τη σκηνοθετική μπαγκέτα του Δαμιανού Κωνσταντινίδη τα αφηγήθηκε στην σοφίτα του Μπενσουσάν Χαν.

Στο πρώτο παραμύθι, τη «Μαύρη όρνιθα» από την περιοχή της Μικράς Ασίας μια μάνα προσπαθεί να «απαλλαγεί» από τα παιδιά της με κάθε τρόπο, για να χαρεί τον παράνομο έρωτα της. Στον «Τσυρόγλε» ( από τη Σκύρο) μια άλλη μάνα έχοντας δολοφονηθεί από την ίδια της την κόρη, τη νοιάζεται και τη συμβουλεύει ακόμα και μέσα από τον τάφο προβάλλοντας την ανιδιοτέλεια της μητρικής αγάπης. Στον «Καημό» (από τη Σκιάθο) μια μάνα «παραδίδει» τα νεογέννητα παιδιά της στο δικό της βάσανο, στον καημό που τα τρώει. Και τα τρία παραμύθια έχουν αμέτρητους συμβολισμούς πέρα από την πρώτη ανάγνωση, ενώ το ερωτηματικό στον τίτλο δικαιολογείται καθώς σίγουρα οι μητέρες των παραμυθιών αυτών απέχουν μακράν από το συμβατικό μοντέλο τα μάνας. Τέλος είναι εντυπωσιακό ότι στον «Τσυρόγλε» παρουσιάζονται πολλές μητρικές φιγούρες. Πολύμορφες μητέρες στην όψη και στην ψυχή όπως η μάνα που δολοφονείται από την κόρη της και παρόλα αυτά τη φροντίζει ακόμα και νεκρή, η ίδια η κόρη που γίνεται μάνα, η κακιά μητριά, η μάνα που έχει χάσει το παιδί της, η πεθερά. Ένα παραμύθι που πραγματικά αξίζει ψυχολογικής ανάλυσης.

Στα θετικά (+) η σκηνοθεσία του Δαμιανού Κωνσταντινίδη υπήρξε σύγχρονη και πολύ ενδιαφέρουσα. Αν και πρόκειται για παράσταση-αφήγηση η σωστή χρήση της δραματοποίησης, οι μάσκες, οι μουσικές (υπέροχο νανούρισμα) ενεργοποιήσαν της αισθήσεις και ένωσαν περίτεχνα το μεταφυσικό με το πραγματικό. Με ελάχιστα σκηνικά αντικείμενα, ατμόσφαιρα υπόγειου καμπαρέ με τζαζ ήχους, με όμορφους φωτισμούς, ο Κωνσταντινίδης κατάφερε να μας παρασύρει σε έναν κόσμο εξωπραγματικό, παραμυθένιο. Πάρα πολύ έξυπνη η γκροτέσκο προσέγγιση. Η γελοιογραφική υπερβολή του κακού και του άσχημου ελάφρυνε «το βαρύ» περιεχόμενο και προσέδωσε κωμικά στοιχεία στην παράσταση.Δημιούργησε δυνατές εικόνες σχεδόν από το τίποτα όπως αυτή όπου με ένα μακρύ σεντόνι, τον κατάλληλο φωτισμό και την υπέροχη φωνή της Σινιάρη οι θεατές αισθάνθηκαν το απόκοσμο και ανατριχιαστικό του νεκροταφείου όπου η κόρη μιλάει με την νεκρή μάνα της.

Είναι κάτι πολύ δύσκολο να κρατήσεις αμείωτο το ενδιαφέρον του κοινού μόνο με την αφήγηση. Να παίζεις χωρίς να παίζεις. Κι η Ιωάννα Μαμακούκα τα κατάφερε. Με την αφηγηματική τεχνική της έδωσε ζωή στα παραμύθια. Χωρίς υπερβολές, με τη σωστή φωνητική τονικότητα και χρωματισμό και την αφηγηματική κινησιολογία δεν έχασε ούτε στιγμή την προσοχή των θεατών. Η ώρα κύλησε σαν νερό.

Η συμβολή της Ελιόνας- Ελένης Σινιάρη στο όλο εγχείρημα ήταν πολύτιμη. Έχοντας περίσσιο ταλέντο συνέβαλλε τα μέγιστα παίζοντας πιάνο, ερμηνεύοντας ρόλους, τραγουδώντας και κάνοντας ήχους, ενώ και η μουσική σύνθεση της παράστασης είναι δική της. Ήταν μια ευχάριστη έκπληξη.

Όσον αφορά τα σκηνικά, ο καθαυτός χώρος της σοφίτας του Μπενσουσάν Χαν είναι ατμοσφαιρικός και κλειστοφοβικός και ταίριαζε απόλυτα με το ύφος της παράστασης. Τα σκηνικά αντικείμενα ήταν ελάχιστα και απολύτως λειτουργικά όπως τα δυο μπλε και το ένα ροζ μπαλόνι που έβγαζε η Μαμακούκα από ένα μπαούλο και συμβόλιζαν τα τρία παιδιά που παραδίδει η μάνα στον «Καημό».

Τα κοστούμια κι οι μάσκες είναι του Απόστολου Αποστολίδη. Οι δύο γυναίκες είχαν εικόνα κόμικ. Η μένΣινιάρη θύμιζε Τζέσικα Ράμπιτ ,η δε Μαμακούκα ήταν ντυμένη καθαρίστρια και φορούσε φακιόλι στο κεφάλι. Δημιούργησαν μια κωμική αντίθεση που εξυπηρέτησε τη ροή όλης της παράστασης.

Το μόνο που θα παρατηρήσω ως αρνητικό (-) κι αυτό αν θέλω να σταθώ στις λεπτομέρειες είναι ότι μια δυο φορές η Μαμακούκα έχασε τα λόγια της, κάτι που έγινε αντιληπτό από τους θεατές και τους «πέταξε» από τη συναισθηματική συνθήκη της παράσταση.

Συνοψίζοντας (=) είδαμε μια πολύ ενδιαφέρουσα αφηγηματική παράσταση που με τα τρία παραμύθια της πλούσιας λαϊκής μας παράδοσης γεφύρωσε το μεταφυσικό με το πραγματικό και μας μετέφερε σ’ έναν κόσμο όπου το καλό μάχεται με το κακό κι οι άνθρωποι πάντα κοιτούν μπροστά ατσαλωμένοι από τις δυσκολίες τους. Με μια σύγχρονη σκηνοθεσία, έξυπνα ευρήματα και πολύ καλές ερμηνείες η ομάδα αυτή απέδειξε ότι με φαντασία, μεράκι και δημιουργικότητα γίνονται μικρά θαύματα. Τέλος να πούμε ότι αν και στον τίτλο αναφέρονται ως «παραμύθια για ενήλικες», ο τρόπος που έχουν αποδοθεί, κάνει την παράσταση καθ’ όλα προσιτή και για παιδιά. Όπου ακούσετε να παίζεται, σπεύστε!