ΚΡΙΤΙΚΕΣ

Μίλτος Τόσκας, OLAFAQ, 11/09/2024, Πηγή

“Λούνα”, Ένας ύμνος στους κατατρεγμένους

Η βραβευμένη παράσταση του Δαμιανού Κωνσταντινίδη ξεκινάει σήμερα τις διαδρομές της και θα βρίσκεται εν κινήσει μέχρι τις 13 Οκτωβρίου.

Η σύλληψη του τρόπου με τον οποίο μεταφέρεται το ομώνυμο βιβλίο της Ρίκα Μπενβενίστε σε μία πρωτόγνωρη θεατρική παράσταση αποτελεί το κλειδί της επιτυχίας. Ο σκηνοθέτης, Δαμιανός Κωνσταντινίδης, επιλέγει ως αφετηρία το Βαφοπούλειο, ακολουθεί η περιήγηση στους σταθμούς που σημάδεψαν τη ζωή της βασανισμένης ηρωίδας, μεσολαβεί ο δρόμος και καταλήγει αυτή τη φορά στην πλατεία Ζεφύρων με τη συνοδεία ενός ποτηριού κρασιού. Με αυτόν τον τρόπο το μήνυμα απλώνεται σε όλη την πόλη που καλείται να επουλώσει ένα σοβαρό τραύμα της. Βασική προϋπόθεση να κοιταχτεί στον καθρέφτη. Η Θεσσαλονίκη ήταν πάντα, είναι ακόμα και σήμερα καταφύγιο των αδυνάτων, μωσαϊκό των λαών. Αρκετοί μπορεί να προβληματιστούν λόγω του χρόνου, καθώς η εισβολή του Ισραήλ στην Παλαιστίνη έχει πυροδοτήσει αντιπολεμικό κίνημα, είναι ξεκάθαρο όμως πως ο δημιουργός αν έκανε μία αναγωγή στο παρόν η πρωταγωνίστριά του θα ήταν Παλαιστίνια.

Το πρώτο μέρος στο Βαφοπούλειο μας εισάγει με ένα εξαιρετικό σκηνικό στο δράμα. Η αναχώρηση μας οδηγεί στο λεωφορείο. Εκεί η υποδοχή γίνεται με νότες. Κρύβουν πόνο κι ίσως μέσα τους μία αχτίδα ελπίδας. Η λυτρωτική δύναμη της μουσικής αποτελεί πάντα μία διέξοδο στις πιο δύσκολες καταστάσεις, όταν φλερτάρουμε με τα όριά μας. Ξεκινάει η περιήγηση χωρίς γραμμική αφήγηση. Σύντομα θα ακουστεί η ιστορία το γηροκομείου Σαούλ Μοδιάνο. Εκεί έζησε η Λούνα από το 1982 μέχρι και το τέλος της ζωής της το 1998. Μία Εβραία που πήγε στην κόλαση των στρατοπέδων συγκέντρωσης και κατάφερε να επιστρέψει. Την αφήγηση διακόπτει το τραγούδι που χρωματίζει τις στάσεις. Η Λουνίκα, η θεία Λούνα, το δέσιμο, η αγάπη, η προκοπή, η αξία του να φάμε όλοι μαζί το Σάββατο. Το μήνυμα οπτικοποιείται κι ισχυροποιείται μέσα από τις φωτογραφίες που μοιράζουν οι ηθοποιοί.

Την σπουδαία Ελένη Μακίσογλου πλαισιώνουν εξαιρετικά οι Ανδρομάχη Μπάρδη, Σωτήρης Ρουμελιώτης και Γιάννης Μονοκρούσος. Στο τραγούδι είναι η Ελιόνα – Ελένη Σινιάρη και στη μουσική οι Λυδία Ανεστοπούλου και Αναστάσης Κατσαρός. «Στη Λούνα συνυπάρχουν και συνομιλούν διαφορετικές θεατρικές γενιές, καθώς και διαφορετικοί θεατρικοί τρόποι, διαφορετικές θεατρικές εκφράσεις. Χωρίς ποτέ να ακυρώνει η μια την άλλη. Αλλά υποδεχόμενη η μια την άλλη. Και αγκαλιάζοντάς την». Συνθέτουν ένα υποδειγματικό παζλ που αναδεικνύει μία ιστορία που αφορά την ίδια την πόλη. Σε κάθε στάση κοιτώντας έξω από το παράθυρο, έχουμε μία μοναδική ευκαιρία να δούμε τη Θεσσαλονίκη του σήμερα, καθώς η συνθήκη των λεωφορείων στην καθημερινότητα είναι βασανιστική. Το μυαλό αφήνεται, όπως κι οι αισθήσεις. Για να ένα διάστημα δύο ωρών ο θεατής “διαβάζει” πίσω από τις ερμηνείες και τα γεγονότα και εξηγεί με τον δικό του τρόπο αυτό που θέλει να του μεταδώσει ο Κωνσταντινίδης.

Ανεξίτηλα τραύματα έρχονται στην επιφάνεια. Η Λούνα έχει μάθει να αντέχει. «Ο θάνατος σκιάζει κάθε στιγμή». Όσον η μνήμη μένει ζωντανή, τόσο το αλάτι θυμίζει τις πληγές. “Όμηροι” ενός οδυνηρού παρελθόντος. Εγκλωβισμός και ματαιότητα. Οι νεότεροι διστακτικοί να πλησιάσουν, «φοβούνται μην κολλήσουν γηρατειά». Η μετατροπή του δοκιμίου σε θεατρικό έργο δεν ήταν εύκολη υπόθεση, ειδικά με τον τρόπο που συμβαίνει. Απαιτεί έμπνευση, σύνθεση και μαεστρία. Η πλήρης εναρμόνιση των εμπλεκομένων οδηγεί στην επιτυχία. Ο Δαμιανός Κωνσταντινίδης θέλει να κάνει κοινωνούς του έργου τους θεατές του. Να είναι κομμάτι του, καθώς αποχωρούν γεμάτοι. Η αναζήτηση των υπευθύνων της τραγωδίας θα υπάρχει άλλωστε όσο υπάρχει η μνήμη και η δύναμη του συναισθήματος.

Πρόκειται για μια παραγωγή της Angelus Novus που την σχεδίασε και την οργάνωσε η Electra Social Company. Συνδιοργανωτής είναι ο Δήμος Θεσσαλονίκης: η Αντιδημαρχία Πολιτισμού και το Βαφοπούλειο Πνευματικό Κέντρο. Όπως αναφέρουν οι συντελεστές, η δράση δεν θα μπορούσε να πραγματοποιηθεί χωρίς την πολύτιμη στήριξη και χορηγία της ΚΤΕΛ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ Α.Ε., ενώ η παραγωγή πραγματοποιείται με την οικονομική στήριξη του Ελληνογερμανικού Ταμείου για το Μέλλον και υποστηρίζεται από την 88η Διεθνή Έκθεση Θεσσαλονίκη.

Παύλος Λεμοντζής, Thesspress, 22/09/2024 Πηγή

«Πώς ζει κανείς με έναν αριθμό στο μπράτσο μετά τον πόλεμο; Διάφοροι άνθρωποι έζησαν ανάμεσά μας με διαφορετικό τρόπο αυτό το ορατό, αδιάψευστο, χειροπιαστό και ανεξίτηλο σημάδι των μαρτυρίων του παρελθόντος. Κάποιοι θέλησαν αργά ή γρήγορα να το σβήσουν, να το κάψουν, ή να ζητήσουν την αφαίρεσή του με πλαστική χειρουργική επέμβαση. Άλλοι το έκρυβαν πάντα, ή κατά περίσταση, με κάποια ντροπή. Άλλοι το επιδείκνυαν με θυμό, με οδύνη, χωρίς ντροπή. Πόσοι γύρω τους το αναγνώριζαν; Πόσα παιδάκια απόρησαν; Πόσα εγγόνια πείστηκαν για λίγο ότι ήταν ο αριθμός τηλεφώνου του παππού; Πόσα δάχτυλα χάιδεψαν ένα χέρι σε αυτό ακριβώς το σημείο; Πόσους τέτοιους αριθμούς έχω δει, τα καλοκαίρια, σε άνδρες που φορούσαν κοντομάνικα πουκάμισα, σε γυναίκες με ελαφρά αμάνικα φορέματα; Πώς έζησε η Λούνα με τον δικό της αριθμό 40077;»

Ο σκηνοθέτης Δαμιανός Κωνσταντινίδης και οι τέσσερεις ηθοποιοί του -Ελένη Μακίσογλου, Ανδρομάχη Μπάρδη, Σωτήρης Ρουμελιώτης, Γιάννης Μονοκρούσος- ξαναφέρνουν στην επιφάνεια την ιστορία της Λούνας, μιας φτωχής Εβραίας ράφτρας που επέστρεψε στη γενέτειρά της μετά τα στρατόπεδα κατοχής. Το υλικό αντλείται από το βραβευμένο ομότιτλο δοκίμιο ιστορικής βιογραφίας της Ρίκας Μπενβενίστε.

Το λεωφορείο, διατρέχοντας την πόλη από τα ανατολικά προς τα δυτικά, τερματίζει στην οδό Ζεφύρων. Εκεί παρουσιάζεται η τελευταία σκηνή- έκπληξη του έργου.

Η πόλη είναι η άλλη μεγάλη πρωταγωνίστρια.Τι θυμάται και τι θέλει να ξεχάσει από το παρελθόν της; Και η βία που διαποτίζει σήμερα τους δρόμους και τις γειτονιές της, τι σχέση έχει με τη βία της εκτόπισης και του ολοκαυτώματος;

Από το Βαφοπούλειο στο λεωφορείο με συνοδεία μουσικής. Η μουσική ταξιδεύει, αναζωογονεί, εμπνέει, ηρεμεί, συγκινεί, δυναμώνει. Η μουσική είναι γλώσσα που ενώνει τον κόσμο. Είναι ένας τρόπος να συνομιλούμε μεταξύ μας οι άνθρωποι, να εκφράζουμε σκέψεις και συναισθήματα και, εν προκειμένω, γίνονται οι νότες εισιτήριο στο ταξίδι που μας χαρίζει η Λούνα– Μακίσογλου, με όχημα τις ιστορίες της σε πρωτοπρόσωπη ανεπιτήδευτη αφήγηση, πάνω σε τροχούς ενός λεωφορείου και με οδηγό τον έμπειρο σκηνοθέτη Δαμιανό Κωνσταντινίδη.

Η λυρική τραγουδίστρια Ελιόνα – Ελένη Σινιάρη μεγεθύνει τη μέθεξη με την έξοχη φωνή της. Μας υποδέχεται με χαρούμενα εβραϊκά τραγούδια, διανθίζει τη διαδρομή του λεωφορείου μέσα στα ανάκατα χρόνια με θρήνους και μοιρολόγια, ανάλογα την περιπέτεια που οι εξαιρετικοί αφηγητές: Αντιγόνη Μπάρμπα, Σωτήρης Ρουμελιώτης, Γιάννης Μονοκρούσος, μοιράζουν στο κοινό με λόγια και φωτογραφίες. Στον τελευταίο σταθμό η μουσική κομπανία κλείνει το χρονικό και πάλι με χαρούμενα τραγούδια, όπως στην αρχή του κύκλου.

Στην ιδιαίτερη αφηγηματική παράσταση, η βιογραφία της Λούνας στρώνει δρόμους στη μνήμη, για να ξαναφέρουμε τους Εβραίους της Θεσσαλονίκης στην πόλη τους, τη Shoah, την ένδεια και τα ανάποδα μεταπολεμικά χρόνια. Επειδή ήταν φτωχή, αγράμματη και γυναίκα, τα ίχνη της εύκολα χάνονταν ανάμεσα στους αφανείς της πορείας της. Αρχειακά τεκμήρια, καταγεγραμμένες μαρτυρίες, φωτογραφίες και προσωπικές αναμνήσεις συναρμόζονται, ως ισότιμες «πηγές», που καλούν σε ίση κριτική διάθεση.

Εισβάλλουμε στον κόσμο και στη μοίρα των αφανών με λέξεις που δεν είναι δικές τους, γιατί τα λόγια τους δεν ακούστηκαν αλλά αγνοήθηκαν ή λησμονήθηκαν. Ακολουθούμε τα ίχνη ενός βίου που δέθηκε με τις περιπέτειες του 20ού αιώνα, διατρέχοντας τους τόπους απ’ όπου πέρασε η Λούνα, εκείνους που κατοίκησε. Τα ίχνη της αναζητούνται σε κτίρια, οικοδομές, τοπία της πόλης.

Η βιογραφία της ανασυντίθεται μέσα από τα λιγοστά χνάρια που άφησε αυτή η γυναίκα, όπως η δικαστική κατάθεσή της, η ταυτότητά της ως μέλους της Ένωσης Ομήρων, οι φωτογραφίες, ο φάκελός της στη Γενική Επιτροπή Περίθαλψης, αλλά και από τις προσωπικές αναμνήσεις της συγγραφέως.

Όλα αυτά αποκτούν το νόημά τους εξαιτίας της σχέση τους με ένα ευρύ φάσμα πηγών. Η ερμηνεία προκύπτει από την ισότιμη αντιμετώπιση των πηγών –χαρακτηριστικό της μικροϊστορίας– η οποία φωτίζει μέσα από τη σχέση των συμφραζομένων (πολιτικών, κοινωνικοοικονομικών, πολιτισμικών) με τη μαρτυρία της Λούνας, το πώς βιώθηκε η επιστροφή των επιζώντων από τα στρατόπεδα συγκέντρωσης, σε μια άδεια από Εβραίους αλλά και σε μια εχθρική Θεσσαλονίκη.

Η αφήγηση οργανώνεται με βάση τους τόπους από τους οποίους πέρασε η Λούνα αρχικά προπολεμικά και κατά τη διάρκεια του πολέμου: το Συνοικισμό 151 –μια από τις αμιγώς εβραϊκές γειτονιές της Θεσσαλονίκης–, το Ρεζή Βαρδάρ, το συνοικισμό του Βαρόνου Χιρς, από τον οποίο εκτοπίστηκε με τον σύζυγό της, Σαμ, στο Άουσβιτς-Μπίρκεναου στις 27 Μαρτίου 1943.

Στο κεφάλαιο για το Άουσβιτς, το οποίο διερευνά την εμπειρία όσων υπέστησαν τα ναζιστικά πειράματα στο Μπλοκ 10 του στρατοπέδου, το ερώτημα «Πώς ζει κανείς με έναν αριθμό στο μπράτσο μετά τον πόλεμο;» μας υπενθυμίζει τη διαρκή προσπάθεια της ιστορικού να δει με τα μάτια θυμάτων την εμπειρία των βασανιστηρίων και του εγκλεισμού στο στρατόπεδο εξόντωσης και, ταυτόχρονα, τη ριζική διαφορά που χωρίζει τους ανθρώπους της μετά τη Shoah εποχής, από όσους και όσες βίωσαν τη φρίκη.

Η Λούνα, «δοκίμιο ιστορικής βιογραφίας» της Ρίκας Μπενβενίστε, αφορά ένα πραγματικό πρόσωπο, μια μακρινή συγγενή της συγγραφέως. Καλύπτει όλο σχεδόν τον 20ο αιώνα, από τη γέννησή της το 1910 στη Θεσσαλονίκη, έως τον θάνατό της το 1998, εστιάζοντας κυρίως στη μεταπολεμική περίοδο, όπου είναι ακόμη ορατές οι ολέθριες συνέπειες της ναζιστικής κυριαρχίας.

Το βιβλίο κυκλοφόρησε από τις εκδόσεις Πόλις το 2017. Απέσπασε το Κρατικό Βραβείο Μαρτυρίας και το βραβείο του Νίκου Θέμελη.

Σημείωμα σκηνοθέτη

«Η Ελένη Μακίσογλου είναι η Λούνα. Κουβαλάει μνήμες από μια άλλη Θεσσαλονίκη, τη μεταπολεμική, τη μετεμφυλιακή. Και κουβαλάει 60 χρόνια θεατρικής ιστορίας αυτής της πόλης. Μαθήτρια και ηθοποιός του Ζήσου Χαρατσάρη, ιδρυτικό μέλος του ΦΟΘΚ και του –ιστορικού πλέον- Θεατρικού Εργαστηριού, ηθοποιός για πολλά χρόνια στο Κ.Θ.Β.Ε. Μαζί της η Αντιγόνη Μπάρμπα, ο Αλέξης Κότσυφας, ο Σωτήρης Ρουμελιώτης, τρεις νεότεροι ηθοποιοί, που αφηγούνται τη ζωή της Λούνας.

Έτσι, παράλληλα με έναν «υπόγειο» διάλογο που αναπτύσσεται στη διάρκεια της δράσης και αφορά το παρελθόν της Θεσσαλονίκης και το παρόν της, αναπτύσσεται και ένας δεύτερος, που αφορά το θέατρο αυτής της πόλης.

Στη Λούνα συνυπάρχουν και συνομιλούν διαφορετικές θεατρικές γενιές, καθώς και διαφορετικοί θεατρικοί τρόποι, διαφορετικές θεατρικές εκφράσεις. Χωρίς ποτέ να ακυρώνει η μια την άλλη. Αλλά υποδεχόμενη η μια την άλλη. Και αγκαλιάζοντάς την.»

Δαμιανός Κωνσταντινίδης.

Η ιστορία της Λούνας είναι η ιστορία των αφανών, η ιστορία που ο κανόνας έχει περιθωριοποιήσει και την οποία φέρνει στο προσκήνιο η αφήγηση της ιστορικού Μπενβενίστε, προκαλώντας ρωγμή στον κανόνα και υπονομεύοντάς τον.

Στόχος της μικροϊστορίας, άλλωστε, είναι να προκαλέσει ρωγμές σε μια υποτιθέμενη ομοιογενοποιημένη εμπειρία που συνιστά τον κανόνα.

Η συγγραφέας είχεδηλώσει για το βιβλίο «Λούνα», όταν βραβεύτηκε με το βραβείο «Νίκου Θέμελη»: «Από μια άποψη, το εγχείρημα της συγγραφής ήταν εξαρχής –εν μέρει τουλάχιστον- καταδικασμένο: Κανείς δεν θα ξέρει ποτέ πώς ένιωθε η Λούνα, μια αφανής επιζήσασα. Δεν παραδόθηκα σε τούτη την αυτόδηλη διαπίστωση. Οι νεκροί ζουν μονάχα με τη ζωή που τους αποδίδουν οι ζωντανοί. Όταν η ιστορική αφήγηση δεν προϋποθέτει μια δήθεν γνωστή ιστορία, όταν προσπαθεί να δώσει συνοχή και ολότητα στα αποσπάσματα και στα απομεινάρια της ζωής, τότε μπορεί να αποκτήσει στοχαστική λειτουργία».

Ο σκηνοθέτης Δαμιανός Κωνσταντινίδης αυτό ακριβώς έκαμε. Θέλησε κι έδωσε στοχαστική λειτουργία στη δραματοποίηση των βιογραφικών στοιχείων της ηρωίδας. Καταρχάς βάζει τη σπουδαία ηθοποιό Ελένη Μακίσογλου να γίνει η Λούνα μέσα σ’ ένα λεωφορείο, ανάμεσα σε πολίτες- συνεπιβάτες της. Κυλάει η βιωματική της ιστορία, το λεωφορείο διασχίζει κομβικά σημεία της ζήσης της στη Θεσσαλονίκη, οι συνοδοιπόροι θεατές αρχικά είναι παθητικοί δέκτες, αλλά πολύ γρήγορα μετατρέπονται σε μύστες μιας τελετουργίας.

Η θεατρική πράξη συνιστά τελετουργία – κατά τον σπουδαίο καθηγητή θεατρικών σπουδών Βάλτερ Πούχνερ- και οι τελετουργίες δεν εξηγούνται με τη λογική. Οι τελετουργίες μόνον τελούνται.

Στη θεατρική πράξη συντελείται μία ανθρωποθυσία. Ο ηθοποιός θυσιάζεται, «σφαγιάζεται» στον βωμό του ήρωα τον οποίον ερμηνεύει. Ακούγεται υπερβολικό, αλλά αυτό συμβαίνει μπροστά στα μάτια των θεατών που παρακολουθούν μεν, μετέχουν δε στο τελετουργικό θυσίας της Μακίσογλου, ιδίως στο τελευταίο μέρος.

Στη συγκεκριμένη διασκευή – σύνθεση κειμένου της παράστασης του Δαμιανού Κωνσταντινίδη, ο ορθολογισμός δεν κυβερνάει. Στον ορθολογισμό τα όρια της αλήθειας είναι κοινά. Ταυτίζονται με τα όρια που θέτει η λογική απόδειξη. Στα έργα σαν κι αυτό η μεγάλη τους αλήθεια δεν αποδεικνύεται, μόνο δείχνεται.

Στο λεωφορείο της διαδρομής της Λούνας θριαμβικά εμφανίζεται το διασκευασμένο κείμενο και μαζί του ο θεατής δε συνευρίσκεται ανώδυνα. Καθίσταται συμμέτοχος – συνένοχος. Εδώ συνυπάρχουν ο μοντερνισμός, ο υπερρεαλισμός, το παράλογο, η εκτροπή από την καθεστηκυία θεατρική μορφή, η αλλαγή δηλαδή στη γεωμετρία της φόρμας. Συνυπάρχει το μυστηριώδες και το τρομώδες χιούμορ , η αγωνία και οι εφιάλτες της ηρωίδας, οι χαρακτήρες που συναλλάσσονται μαζί της, οι μουσικές που την τυλίγουν.

Αυτό που είναι άξιο αναφοράς, είναι ο συνειρμός που κάνει ο θεατής- επιβάτης, καθώς φέρνει σε παράλληλη διαδρομή των Εβραίων θυμάτων του Ναζισμού, την αντιστροφή του ρόλου του σημερινού ηγέτη των Ισραηλινών, ο οποίος θάβει το παρελθόν στη φρίκη του παρόντος πολέμου, με τα χιλιάδες αθώα θύματα.

Ένας περιοδεύων θίασος εξαιρετικών καλλιτεχνών στο λεωφορείο, που σηματοδοτούν κρίσιμες καμπές, οριακές περιόδους, θεατρικά, μουσικά ιντερμέδια, αλλά και αποτελούν συνδετικούς κρίκους θέματος και θεάματος είναι μαζί με τη Λούνα και μαζί μας. Τους αναφέρω και πάλι : Γιάννης Μονοκρούσος, Ανδρομάχη Μπάρδη, Σωτήρης Ρουμελιώτης, η Ελιόνα – Ελένη Σινιάρηστο τραγούδι και οι μουσικοί Λυδία Ανεστοπούλου και Αναστάσης Κατσαρός.

Ο τερματισμός της περιήγησης, της αφήγησης, της περιπέτειας, της αναδρομής και εγκεφαλικά αναβίωσης με λόγια και εικόνες, με καταθέσεις ψυχής και μουσικές ταξιδιάρικες των πέτρινων χρόνων, σε μια αυλή πέτρινη από τείχη Βυζαντινά. Ευτυχής κατάληξη.

Μια τέτοια περιθωριακή ιστορία, όπως αυτή της Λούνα, μάς βοηθάει να κατανοήσουμε παρόμοιες που έχουν εξοβελιστεί από την κυρίαρχη αφήγηση. Το πένθος, η μελαγχολία, ο θρήνος, η θλίψη, η μοναξιά ήταν δυνατές εμπειρίες στη ζωή αυτών που φαίνονταν ότι είχαν προσχωρήσει σε μια κανονικότητα. Κάτω από την εικόνα της επιτυχίας υπήρχε ο «πλανήτης Άουσβιτς». Ζούσαν δίπλα σ’ αυτόν, στοιχειωμένοι από τις εμπειρίες του διωγμού και του στρατοπέδου, καταβεβλημένοι από το πένθος για το χαμό των δικών τους. Το μήνυμα οπτικοποιείται κι ισχυροποιείται μέσα από τις φωτογραφίες που μοιράζουν οι ηθοποιοί.

Η τάση, ωστόσο, για επιστροφή σε μια θετικιστική ιστορία, η οποία μελετά το διωγμό των Εβραίων από τη σκοπιά των Αρχών Κατοχής και των συνεργατών τους, ενέχει πάντοτε τον κίνδυνο να υιοθετήσουμε την οπτική του θύτη. Από μια τέτοια ματιά μάς απομακρύνει ο σκηνοθέτης, συνυφαίνοντας την ιστορία της Λούνας με τη συλλογική εμπειρία και την ιστορία των μεταπολεμικών χρόνων.

Το λεωφορείο δεν εξυπηρετεί μόνο την παράσταση ως σκηνή και όχημα μεταφοράς στους τόπους όπου έζησε και κινήθηκε η ηρωίδα του έργου, αλλά ικανοποιεί και μια προσωπική ανάγκη του ίδιου του σκηνοθέτη να γνωρίσει καλύτερα την πόλη, η οποία τον φιλοξένησε ως φοιτητή και στην οποία επέστρεψε, ύστερα από πολλά χρόνια απουσίας, για εργασιακούς λόγους.

«Δεν είμαι από τη Θεσσαλονίκη, έκανα τις σπουδές μου εδώ, μετά έφυγα για πολλά χρόνια κι όταν επέστρεψα έμεινα στη Θεσσαλονίκη για τη δουλειά μου. Κατά έναν τρόπο είναι μια πόλη που μισογνωρίζω ή μάλλον αλλιώς τη γνώριζα ως φοιτητής, αλλιώς τώρα. Και ήθελα να τη γνωρίσω καλύτερα. Πιθανόν να οφείλεται και σ’ αυτό μια τέτοια επιλογή. Δηλαδή, κάθε τι που διαλέγουμε δεν είναι ένας μόνο ο λόγος. Τα πράγματα είναι πιο περίπλοκα συνήθως. Είναι περίεργες οι διασυνδέσεις που μπορούν να δημιουργηθούν ανάμεσα στις διάφορες αιτίες ή λόγους που μας οδηγούν κάπου», αναφέρει χαρακτηριστικά ο Δαμιανός Κωνσταντινίδης.

Ζωή Βερβεροπούλου στο Facebook 26/10/2022

Για ΛΟΥΝΑ
Χθες ήταν η τελευταία παράσταση της ΛΟΥΝΑ θέατρο στο λεωφορείο και πολύ χαίρομαι που την πρόλαβα.
Επιτέλεση εν κινήσει, αφού το μεγαλύτερο μέρος της εκτυλίχθηκε σε λεωφορείο με επιβάτες εμάς τους θεατές, το εγχείρημα του Δαμιανού Κωνσταντινίδη ήταν, σε πρώτο επίπεδο, μια αφηγηματική διαδρομή εμβύθισης στην ιστορία της εβραϊκής κοινότητας της Θεσσαλονίκης. Στο επίκεντρο, η παραδειγματική βιογραφία της ηλικιωμένης Λούνας, που επέζησε από τα στρατόπεδα συγκέντρωσης, επέστρεψε στην πόλη και ξεκίνησε τη ζωή της από την αρχή, ολομόναχη, προσπαθώντας να συμβιώσει με το ανεξίτηλο τραύμα τής Shoah.
Παράλληλα όμως, η παράσταση στάθηκε και μια ιδιότυπη ξενάγηση στους χωροχρόνους της παλαιότερης Θεσσαλονίκης και στις αρχιτεκτονικές μνήμες της, ξετυλίγοντας μια αφηγηματικά, φωτογραφικά και τοποσημικά επαυξημένη, παρελθούσα πραγματικότητα. Μου ήρθε έντονα στον νου η «Dora Bruder» του Patrick Modiano, αν και η λιτή και υπόκωφα συγκινητική «Λούνα» του Κωνσταντινίδη θέλησε, θαρρώ, να μας μιλήσει περισσότερο για το φως που η ηρωίδα επαναδιεκδίκησε παρά για τα σκοτάδια της.
Κατηφορίζοντας προς την Εγνατία από την πλατεία Μαβίλη όπου ολοκληρώθηκε η διαδρομή μας, ένιωσα σαν να ξαναέβγαινα στην επιφάνεια από κάπου βαθιά, σαν να διέσχιζα προς τα πάνω αλλεπάλληλες στρώσεις χρόνου και ιστορίας, για να αναδυθώ ξανά στην αληθινή, σημερινή πόλη μου. Και κάπως έτσι σωματικά βεβαιώθηκα ότι η παράσταση τον πέτυχε τον στόχο της.

Βικτωρία Ιωσηφίδου στο Facebook 19/10/2022

«ΛΟΥΝΑ», μια παράσταση στο λεωφορείο
Είδα κι εγώ τη «ΛΟΥΝΑ» της Ρίκα Μπενβενίστε, μια παράσταση μέσα στο λεωφορείο, το οποίο ταξιδεύει σε χαρακτηριστικές τοποθεσίες της Θεσσαλονίκης όπου έζησε η Λούνα, μια φτωχή Εβραιοπούλα μοδίστρα και μέσα από την ιστορία της αφηγείται ουσιαστικά την πορεία και την ιστορία όλων των Εβραίων της πόλης πριν , κατά και μετά τον δεύτερο παγκόσμιο πόλεμο. Η Λούνα δεν είναι μια οποιαδήποτε Εβραία αλλά μια τραγική ηρωίδα που επέζησε από το Άουσβιτς και επέστρεψε τσακισμένη και ενώ είχε χάσει όλους τους συγγενείς της στην πατρίδα της.
Πρόκειται για ένα δραματοποιημένο ιστορικό δοκίμιο εξαιρετικά κατατοπιστικό μα και ιδιαίτερα τρυφερό και ζεστό ταυτόχρονα, γεμάτο συναίσθημα και αγάπη για τη ζωή, που ερμηνεύουν εξαιρετικά οι Αλέξης Κότσυφας, Σωτήρης Ρουμελιώτης και Αντιγόνη Μπάρμπα ενώ στον ρόλο της Λούνα είναι η Ελένη Μακίσογλου Ήταν μια παράσταση εμπειρία, που μας κράτησε προσηλωμένους δύο περίπου ώρες και μέσα από το υποδειγματικό στήσιμό της, τις ωραίες ερμηνείες και την άψογη οργάνωση της όλης παραγωγής μας άφησε τις καλύτερες εντυπώσεις και μια ιδιαίτερη γλυκιά γεύση παρόλο τον πόνο που κρύβει η υπόθεση. Ένα μάθημα ιστορίας και ένα ταξίδι της ψυχής ταυτόχρονα. Συγχαρητήρια σε όλους τους συντελεστές και φυσικά στον πάντα πρωτοπόρο σκηνοθέτη της Δαμιανό Κωνσταντινίδη.
Η παράσταση ξεκινά από το Βαφοπούλειο Πνευματικό Κέντρο και καταλήγει στην πλατεία Μαβίλη, στον χώρο της οποίας παίζεται και το τελευταίο μέρος της. Δυστυχώς τα εισιτήρια έχουν εξαντληθεί. Μακάρι να προκύψουν και άλλες παραστάσεις και να μπορέσουν να την δουν όσο περισσότεροι γίνεται.

Αναστασία Γρηγοριάδου στο Facebook 10/10/2022

Σάββατο βράδυ στην παράσταση “Λούνα” / ΛΟΥΝΑ θέατρο στο λεωφορείο. Προσπαθήστε να βρείτε θέση να παρακολουθήσετε αυτήν την παράσταση. Πόσο θα ήθελα να την δούμε όλοι οι Θεσσαλονικείς. Μακάρι και πολλά σχολεία.
Η παράσταση “Λούνα” βασίζεται στο ομότιτλο βιβλίο, βραβευμένο δοκίμιο ιστορικής βιογραφίας, της ιστορικού Ρίκας Μπενβενίστε που κυκλοφορεί από τις Εκδόσεις Πόλις. Είναι ένα σπουδαίο βιβλίο, έγινε μια πολύ δυνατή παράσταση. Μέσα σε ένα λεωφορείο εν κινήσει, βράδυ, ζούμε την ιστορία της Λούνας και χιλιάδων εβραίων σαλονικιών, φτωχών ανθρώπων του μεροκάματου όπως εκείνη, ζωντανευει η πολη μεσα μας, μάς μιλάνε χιλιάδες ψυχές που δεν γύρισαν πίσω.
Η συγκίνηση πολύ μεγάλη.
Entremosotros. Αναμεταξύ μας.
Αυτή η παράσταση – τι έκανες Δαμιανέ Κωνσταντινίδη! – πρεπει να παραμείνει σταθερα στο ρεπερτόριο της Angelus Novus τουλαχιστον για κάποια χρόνια, ίσως και να προσαρμοστεί και για κλειστό χώρο, να υπαρξει και μια διασκευή, μεχρι να την δουν όσοι περισσότεροι Θεσσαλονικείς μπορούν. Όταν θα εχουμε στην πόλη Μουσείο Ολοκαυτώματος, στο άνοιγμά του δεν μπορώ να φανταστώ να λείπει αυτή η παράσταση απο εκεί. Και επειδή την ξέρω την πολη μας και τα στραβά της, τότε στο ανοιγμα αυτού του Μουσείου δεν πρεπει να λείψει απο εκεί μια τετοια δουλειά ανθρώπων, όπως του Δαμιανού Κ. και των συνεργατιδών-συνεργατών του, που εκαναν αυθεντικά, ειλικρινά με τόση εντιμότητα, δουλειά και με την ψυχή τους μια τέτοια ουσιαστική και δυνατή παράσταση σήμερα κι όχι απλώς ίσως επί τη ευκαιρία και επί τούτου τότε με ό,τι θα σημαίνει αυτό.
Κυριακή πρωί, περνώντας από το πανεπιστημιακό κάμπους, μια στάση στο Μνημείο του Παλαιού Εβραϊκού Νεκροταφείου στο ΑΠΘ. Ιστορία της πόλης μας. Όλοι μπορούμε να το επισκεφθούμε. Μνήμη, υπόμνηση και αφορμή για σκέψη και τιμή στη μνήμη χιλιάδων συμπολιτών μας.

Γιώργος Τούλας στο Facebook 05/10/2022

Χθες βράδυ ακολούθησα τη διαδρομή ενός λεωφορείου που διέσχιζε την πόλη. Τόπους με βαριά Ιστορία, χωρίς καμιά σηματοδότηση για να τη γνωρίζουν οι νεότεροι. Πάνω στο λεωφορείο ξετυλίγονταν η ιστορία της Λούνα Γκαντένιο, της ελληνοεβραίας μοδίστρας που βρέθηκε στα στρατόπεδα συγκέντρωσης και κατάφερε να διασωθεί και να γυρίσει στην πόλη και έξω από τα παράθυρα έβλεπα τις εικόνες του σήμερα.
Ένα τρομερό κοντράστ, ανατριχιαστικό σχεδόν.
Σε κάθε στάση μια ιστορία και μια σημειολογία σημερινή. Με αποκορύφωμα τον Παλιό Σταθμό που η Λούνα έφυγε για τα στρατόπεδα με το τρένο και απέναντι να βλέπουμε τα φωτισμένα γραφεία της Χρυσής Αυγής.
Όσα σκέφτηκα κατά τη διάρκεια αυτής της κινούμενης παράστασης που αξίζει πολύ ως μάθημα ιστορίας θα τα βρείτε στο πρώτο σχόλιο. Την Ελένη Μακίσογλου που παίζει τη Λούνα είχα πάνω από 30 χρόνια να τη δω και ας ζούμε στην ίδια πόλη. Δουλεύαμε κάποτε μαζί στο ραδιόφωνο. Και είναι συγκλονιστική στην παράσταση, λάμπει στα 77 της.

Σάββας Πατσαλίδης, Athens Voice, 28/09/2022 (Πηγή)

«Λούνα»: Το βαθύ τραύμα της Θεσσαλονίκης στους δρόμους

«Λούνα»: Μια περφόρμανς-περιήγηση μέσα σε λεωφορείο της Θεσσαλονίκης για το Ολοκαύτωμα και τη βία που διαποτίζει σήμερα τους δρόμους και τις γειτονιές της πόλης

Το πιο βαθύ και ανομολόγητο τραύμα της Θεσσαλονίκης είναι η ιστορία της εβραϊκής της κοινότητας, οι περιπέτειες που οδήγησαν στο ξεκλήρισμά της. Τραύμα γεμάτο ενοχές και μνήμες. Και θεωρώ απόλυτα θετικό το γεγονός ότι ολοένα και πυκνώνουν οι μαρτυρίες, οι δημοσιεύσεις και οι δράσεις, οι οποίες, με τον έναν ή τον άλλο τρόπο, φέρνουν στο φως λεπτομέρειες και εμπειρίες που ο κόσμος αγνοεί. Πρόσφατο παράδειγμα, η περφόρμανς «Λούνα», το βραβευμένο έργο-βιογραφία της Ρίκας Μπενβενίστε, όπου πρωταγωνιστεί η Εβραία μοδίστρα, η φτωχή και αγράμματη Λούνα, η οποία καταλήγει στα στρατόπεδα συγκέντρωσης των ναζί την άνοιξη του 1943, επιβιώνει, και δύο χρόνια αργότερα επιστρέφει στη γενέθλια πόλη της, όπου βιώνει ξανά τον αποκλεισμό και τις διακρίσεις, δηλαδή βιώνει μια άλλη εκδοχή της «τελικής λύσης».

«Λούνα»: Μια περφόρμανς-περιήγηση μέσα σε λεωφορείο της Θεσσαλονίκης

Η σκηνοθεσία

Βασική έγνοια του σκηνοθέτη Δαμιανού Κωνσταντινίδη, η μετατροπή μιας απούσας «άλλης» ιστορίας σε δυναμική επιτελεστική παρουσία. Προς τον σκοπό αυτό εγκαταλείπει τα όρια της καθιερωμένης σκηνής, τους μηχανισμούς του τακτοποιημένου και απόλυτα ελεγχόμενου ψευδαισθησιακού ρεαλισμού, και μεταφέρει με λεωφορείο το προσωπικό δράμα της Λούνας στον άναρχο και εν πολλοίς απρόβλεπτο ρεαλισμό των δρόμων και των ανοικτών τοπίων της πόλης της Θεσσαλονίκης.

Από την εναρκτήρια σκηνή στο φουαγιέ του Βαφοπούλειου Πολιτιστικού Κέντρου μέχρι την καταληκτική στην πλατεία Μαβίλη στον Βαρδάρη, οι επιλογές του ήταν έτσι ρυθμισμένες ώστε να αντιμάχονται την απόσταση θεάματος και θεατή.

Ήταν σαφές πως ήθελε τους θεατές σε ρόλο συνεπιβατών, συνοδοιπόρων ή ακόμη και «μαρτύρων», όχι βέβαια με στόχο τη θεραπεία του τραύματος, αλλά την καλύτερη και πιο υποψιασμένη γνωριμία μαζί του, προκειμένου να αισθανθούν στο πετσί τους αυτά που βίωσε η αφανής ηρωίδα της Μπενβενίστε.

Περί εγγύτητας

Τώρα, το πώς εισπράττει κάθε θεατής αυτή την εγγύτητα, την εμπλοκή με τα δρώμενα και τις ιστορικές τους σημάνσεις, είναι θέμα αυστηρώς προσωπικό. Υπάρχουν θεατές που δεν θέλουν να αναστατώνεται η προστασία που τους προσφέρει το σκοτάδι της πλατείας. Νιώθουν πιο ασφαλείς παρακολουθώντας από απόσταση. Απόλυτα θεμιτό.

Είναι άλλοι όμως που θέλουν κάτι παραπάνω, μια πιο λοξή διερεύνηση των δυνατοτήτων του θεάτρου, ένα ταρακούνημα, ακόμη και μια αίσθηση ανασφάλειας. Και σε αυτή τη δεύτερη κατηγορία ανήκει η περφόρμανς-περιήγηση της Λούνας. Είναι ένα αλλιώτικο δρομολόγιο που θα ονόμαζα μια «τραγωδία αναγνώρισης» με ευτυχισμένο όμως τέλος, μιας και η Λούνα κατορθώνει, σε πείσμα των καιρών, να επιβιώσει. Με μια ωστόσο διαφορά. Σε μια κλασική τραγωδία, ο αγγελιοφόρος ήταν εκείνος που επωμιζόταν τον ρόλο να φέρει στους θεατές της αναπαράστασης αφηγήματα και αλήθειες του κόσμου πέρα από τη σκηνή. Ο αγγελιοφόρος ήταν, κατά κάποιον τρόπο, ο μέσος θεατής in absentia. Η αναφορά του συμπλήρωνε τα κενά και προωθούσε τη δράση. Αντίθετα, στη Λούνα, ο θεατής προ(σ)καλείται να γίνει μέρος μιας πορείας προς την «αναγνώριση» και το νόημα και όχι ένας απλός παθητικός υποδοχέας ενός ήδη διαμορφωμένου νοήματος (δηλ. ενός συμπεράσματος).

«Λούνα»: Μια περφόρμανς-περιήγηση μέσα σε λεωφορείο της Θεσσαλονίκης
Περί χειρισμού της εγγύτητας

Η παρουσία των τεσσάρων αφηγητών της ομάδας Angelus Nοvus, καθώς επίσης και η καταφυγή σε λύσεις και τακτικές ενεργοποίησης όλων των αισθήσεων των θεατών, κι όχι μόνο της ακοής και της όρασης, όπως για παράδειγμα οι φωτογραφίες που μοιράζονται στους επιβάτες του λεωφορείου με τα διάφορα κτίρια, το ποτό, οι καραμέλες και η διάταξη των καθισμάτων στην πλατεία Μαβίλη κ.λπ, καθώς επίσης και η συνεχής έκθεση στα αναπάντεχα συμβάντα του δρόμου με τα κορναρίσματα, τα αυτοκίνητα, τους πεζούς, τη φασαρία, ενισχύουν την αίσθηση (ή αν προτιμάτε, την ψευδαίσθηση) της «αδιαμεσολάβητης» φυσικότητας της δράσης και παράλληλα την αίσθηση του τόπου και των συνθετικών του υλικών.

Όσο εξελίσσεται χιλιομετρικά η δράση, το «εκεί και τότε» της ηρωίδας (η απουσία της δηλαδή) μορφοποιείται σε ένα δυναμικό «εδώ και τώρα» (μια παρουσία), που εισβάλλει στον χώρο του θεατή-συντελεστή διεκδικώντας την προσοχή όσο και την κατανόησή του. Την ίδια στιγμή του προσφέρει και μια ανανεωμένη οπτική γωνία πρόσληψης του αστικού τοπίου, που μολονότι το ζούμε δεν το παρατηρούμε, μας διαφεύγει η υλικότητά του, οι οσμές και οι ήχοι του, η πραγματικότητά του. Έχει σημασία αυτή η διάσταση της περφόρμανς. Και εξηγώ.

Η υλικότητα του εδώ και τώρα

Όσο περνά ο καιρός και η τεχνολογία βελτιώνεται, άλλο τόσο μεγαλώνει και η απόστασή μας από την πραγματικότητα. Κλεινόμαστε στον εαυτό μας. Βγαίνουμε ολοένα και λιγότερο έξω για να γνωρίσουμε κόσμο. Και όταν βγαίνουμε, σπάνια θα διερωτηθούμε για όλα εκείνα που συνθέτουν το περιβάλλον που ζούμε, πολλώ δε μάλλον τις ιστορικότητες που κρύβει. Και σαν να μη φτάνει αυτό, κάθε φορά που διασχίζουμε το αστικό μας τοπίο έχουμε πάντα μαζί μας τα αναγκαία εργαλεία (iPod, κινητά τηλέφωνα, earphones) που αποτρέπουν την επαφή μας είτε με το τοπίο είτε με άλλους ανθρώπους. Με άλλα λόγια, βγαίνουμε φορώντας την πανοπλία της απομόνωσής μας.

Είναι προφανές πως οι δημόσιοι χώροι έχουν πάψει προ πολλού να έχουν τη λειτουργικότητα της αρχαίας αγοράς, όπου ανταλλάσσονταν ιδέες, προβλημάτιζαν θέματα κοινού ενδιαφέροντος. Και εκτιμώ πως ανάμεσα στους στόχους της Λούνας ήταν να μας επαναφέρει στον δημόσιο χώρο, στο οικοσύστημα, δημιουργώντας, έστω και προσωρινά, την αίσθηση της κοινότητας, της συλλογικότητας.

Όπως υποστηρίζει ο καλός Γάλλος στοχαστής De Certeau, αυτές οι παρεμβάσεις είναι σημαντικές καθώς αποδομούν τον χώρο και τον μετατρέπουν σε ένα πιο δημιουργικό, μη παγιωμένο και αισιόδοξο τόπο, αισιόδοξο υπό την έννοια ότι μας δίνουν την ευκαιρία να τον γνωρίσουμε καλύτερα, να αποκτήσουμε μια βαθύτερη κατανόηση των λειτουργιών του και των ιδεολογημάτων του.

«Λούνα»: Μια περφόρμανς-περιήγηση μέσα σε λεωφορείο της Θεσσαλονίκης
Ένα ερώτημα περί πραγματικότητας και τέχνης

Στο σημείο αυτό θα ήθελα να θέσω ένα ερώτημα που με ταλανίζει κάθε φορά που η διαχωριστική γραμμή σκηνής/πλατείας, μύθου/πραγματικότητας καταλύεται ή γίνεται δυσδιάκριτη ή προκαλείται. Διερωτώμαι, λοιπόν:

Πόση άραγε δόση πραγματικότητας μπορεί να αντέξει η τέχνη για να συνεχίσει να λέγεται τέχνη και όχι ζωή; Όπως και το αντίστροφο: πόση δόση θεατρικότητας μπορεί να αντέξει η ίδια η ζωή για να συνεχίσει να λέγεται πραγματικότητα και όχι θέατρο;

Μολονότι πολύ θα ήθελα να μοιραστώ μαζί σας κάποιες παραπάνω σκέψεις δεν θα υποκύψω στον πειρασμό (θα μας πάει η κουβέντα αλλού και πολύ μακριά), θα πω μόνο εν τάχει ότι το μπρα ντε φερ ανάμεσα στην παρουσία και απουσία, είναι ένα από τα πιο συναρπαστικά όσο και προβληματικά/σύνθετα χαρακτηριστικά του θεάτρου γενικά και ειδικότερα εκείνο που κάνει το οδοιπορικό της Λούνας που συζητούμε εδώ τόσο ιδιαίτερο, γοητευτικό, αλλά και «επικίνδυνο». Και όταν λέω «επικίνδυνο», αναφέρομαι στις πιθανές αρνητικές προεκτάσεις που ενδέχεται να έχει η επιδιωκόμενη εγγύτητα. Επιτρέψτε μου δυο λόγια παραπάνω.

Σε ρόλο συνηγόρου του διαβόλου

Για παράδειγμα, μήπως τελικά η ολοένα και μεγαλύτερη ενίσχυση της εγγύτητας (και συνακόλουθης και εν πολλοίς αναπόφευκτης ταύτισης) του θεατή (ψυχοσυναισθηματική ή/και σωματική) με ένα πρόβλημα ή μια ιδιαιτερότητα ή ένα τραύμα, μπορεί να γίνει μπούμερανγκ, υπό την έννοια ότι αντί να οδηγεί σε ενεργοποίηση των κριτικών αντανακλαστικών μας, καταλήγει να λειτουργεί ως το «συμπαθές» άλλοθί μας για την απουσία δράσης, την απουσία ουσιαστικής πρόκλησης;

Πορευόμενος απορώντας, μου έρχεται στο μυαλό η άποψη της σπουδαίας Σούζαν Σόνταγκ, που λέει ότι, όσο νιώθουμε συμπάθεια, δεν αισθανόμαστε ότι είμαστε συνεργοί στην πράξη που προκάλεσε τον πόνο. Η συμπάθειά μας προδίδει την αθωότητά μας, αλλά και την ανικανότητά μας. Και σκέφτομαι, μήπως τελικά διά της συμπαθείας καταλήγουμε να γινόμαστε απλά «τουρίστες πολιτιστικών (και ενίοτε ριζοσπαστικών) δράσεων»; Είναι και αυτό ένα ζήτημα.

«Λούνα»: Μια περφόρμανς-περιήγηση μέσα σε λεωφορείο της Θεσσαλονίκης
Πίσω στη Λούνα

Αφήνω σκόπιμα μετέωρη και την παραπάνω απορία για τον καθένα που θα ήθελε να τη σκεφτεί, και συνεχίζω με τη Λούνα, την οποία ο Κωνσταντινίδης, ένας υποψιασμένος και δοκιμασμένος στα δύσκολα σκηνοθέτης, αγκάλιασε με τη γνώριμη έγνοια και βαθιά του αγάπη. Δεν έπεσε στην παγίδα του ψυχοσυναισθηματικού εγκλωβισμού του θεατή. Τον ήθελε παρόντα και σκεπτόμενο, όχι όμως παραδομένο. Οι (κατά τόπους μπρεχτικές) αποστασιοποιητικές επιλογές του κινήθηκαν επάνω σε καθαρούς και ελεγχόμενους διαδραστικούς αρμούς, που είχαν ως στόχο τη δημιουργία μιας κοινωνικής (κυρίως και μόνο δευτερευόντως αισθητικής) εμπειρίας, μιας εμπειρίας κριτικής (ας σημειωθεί αυτό) επανασύνδεσης του αποξενωμένου ατόμου με την τοπική του ιστορία (και τα όποια ενοχικά της κατάλοιπα) και την καθημερινότητά του.

Και μία γενική παρατήρηση: η διαχείριση του οικείου

Γνωρίζω ότι δεν υπήρξαν παρεμβάσεις στο έργο της συγγραφέως. Όμως, όταν ένα έργο που δεν έχει γραφτεί για να γίνει θέατρο καταλήγει να γίνει, υπάρχει πάντα ο κίνδυνος κάπου να σκοντάψει. Όπως τώρα. Για να γίνω πιο συγκεκριμένος.

Υπήρξε ένα κομμάτι της διαδρομής, λίγο πριν και λίγο μετά το «Υπνωτήριο Αλλατίνη» επί της Παρασκευοπούλου, για περίπου 10-15 λεπτά, όπου η αφήγηση με τα διάφορα ζιγκ-ζαγκ της αισθάνθηκα ότι με πετούσε έξω. Δεν μπορούσα να καταλάβω τι ήταν εκείνο που έλειπε. Άρχισα να χάνω το ενδιαφέρον μου και την επαφή μου με τη γεωγραφία των δρωμένων. Αφού τελείωσε η περφόρμανς, το σκέφτηκα αρκετά, και κατέληξα στο εξής:

Τα οικεία στοιχεία που εμπεριείχε η αφήγηση στο συγκεκριμένο διάστημα που αναφέρω πιο πάνω, δεν είχαν επικοινωνιακά καύσιμα. Ναι μεν μας τροφοδοτούσαν με αναγκαίο πληροφοριακό υλικό ώστε να διαχειριστούμε τη συρραφή των επεισοδίων, ωστόσο εκτιμώ πως είχαν ανάγκη από ένα πιο δουλεμένο ή μάλλον καλύτερα πιο «αναπάντεχο» πλαίσιο φιλοξενίας τους, ώστε να καταγραφούν ακαριαία οι λεπτομέρειές τους στο σκληρό δίσκο της μνήμης μας (που εννοείται ήταν και το ζητούμενο).

Το υπογραμμίζω αυτό γιατί το οικείο έχουμε πάντα την τάση να το προσπερνάμε ακριβώς γιατί δεν μας ξαφνιάζει, δεν προκαλεί ούτε προσκαλεί την προσοχή μας. Άλλως πως, δεν αρκούν η απλή παρατήρηση, καταγραφή και μεταφορά του καθημερινού στο όποιο θεατρικό δρώμενο για να το μετατρέψει αυτόματα σε κάτι αξιοπρόσεκτο.

Για να παρατηρήσουμε και να αξιολογήσουμε το οικείο πρέπει να πάψει να είναι οικείο. Δηλαδή, όταν επιστρέψει στα δεδομένα της οικειότητας χωρίς όμως τις οικείες επικαλύψεις τους. Κι εδώ εκτιμώ πως απουσίαζε ένα ανοίκειο πλαίσιο που να στεγάζει, με τους δικούς του όρους, τα μικρά, οικεία και ανάκατα από τη ζωή της Λούνας. Και από τη στιγμή που ο σκηνοθέτης αποφάσισε να μείνει πιστός στην πρωτογενή γραφή, είχε ως αποτέλεσμα, πάντοτε κατά την εκτίμησή μου, να «καθίσει» η αφήγηση στα σημεία της διαδρομής που αναφέρω. Η γραφή της συγγραφέως δεν άντεξε το ειδικό βάρος που κουβαλά μια «εδώ και τώρα» προφορική/επιτελεστική απόδοση.

«Λούνα»: Μια περφόρμανς-περιήγηση μέσα σε λεωφορείο της Θεσσαλονίκης
Καταλήγοντας

Κρίνοντας την παράσταση στο σύνολό της και λαμβάνοντας υπόψη τον βαθμό δυσκολίας και τις ιδιαιτερότητές της, εκτιμώ πως ο Κωνσταντινίδης κατέθεσε έγνοια, αγωνία, γνώση, δουλειά και άποψη. Μαζί με τη μη γραμμική «θεατροποίηση» ψηγμάτων της ζωής της Εβραίας Λούνας, μπορούσες να διακρίνεις πίσω από όλα αυτά και τις ανησυχητικές συγκρίσεις της «τελικής λύσης» τότε, με τις τελικές λύσεις που διαγράφονται τώρα στον ευρωπαϊκό ορίζοντα. Συμπτωματικά το κείμενο αυτό το τελείωσα το βράδυ της εκλογής της Τζόρτζια Μελόνι στην Ιταλία.

Όσο για τους συνεργάτες του σκηνοθέτη (τους αναφέρω: Ελένη Μακίσογλου, Αλέξης Κότσυφας, Αντιγόνη Μπάρμπα, Σωτήρης Ρουμελιώτης), αποδείχτηκαν αξιόπιστοι αφηγητές, με επικοινωνιακή άνεση, καθαρότητα φωνής, καθημερινοί στο παίξιμό τους, χωρίς μούτες, υπερβολές και αχρείαστες πόζες. Συγκινητικοί και απόμακροι όπου και όταν έπρεπε, έλεγξαν το παιχνίδι των αποστάσεων ανάμεσα στην απουσία και την παρουσία των παθημάτων της Λούνας. Στο τραγούδι η ωραία φωνή της Ελιόνας-Ελένης Σινιάρη, με τη μουσική υποστήριξη της Λυδίας Ανεστοπούλου (ακορντεόν) και του Γιώργου Χρυσικού (κιθάρα).

Κατακλείδα

Ένα δυναμικό ξεκίνημα για τη θεατρική Θεσσαλονίκη που εύχομαι να συνεχίσει σε πείσμα των δύσκολων καιρών. Το θέατρο μπορεί να βοηθήσει. Είναι πηγή ζωής, ελπίδας και κριτικής σκέψης. Μια καλή παράσταση πάντα βοηθά να γίνουμε καλύτεροι πολίτες, δηλαδή σκεπτόμενοι πολίτες, δηλαδή «επικίνδυνοι» πολίτες.

Νίκη Ζερβού, Rejected, 24/09/2022 (Πηγή)

Η Θεσσαλονίκη η άγνωστη, η «Λούνα»
Η εποχή μας δεν είναι σίγουρα, η ιδανική. Πόσο μάλλον, για όσους τώρα ξεκινούν να βγαίνουν στον κόσμο. Σ’ έναν κόσμο που πεθαίνει, που παράγει περισσότερα προβλήματα απ’ όσα μπορεί να καταναλώσει με ανθρώπους βυθισμένους στο χάος και το μίσος, με πρώτο μέλημα την επιβίωση και την ζωή καταδικασμένη να συνεχίζει, να συνεχίζει, να συνεχίζει.

Πολλές φορές, μέσα σε όλη αυτήν την τρέλα, είναι δύσκολο να σταθούμε να αναλογιστούμε το γύρω μας. Τη γη που πατάμε και τις ιστορίες που φέρει. Ιστορίες από άλλη εποχή, ακόμη πιο σκληρή, με ανθρώπους που δεν διαφέρουν πολύ από εμάς. Με ανθρώπους που με κόπους, βάσανα και εκδιωγμούς απλά συνέχισαν στο μονοπάτι της ζωής και άφησαν πίσω, βαριά κληρονομιά, τα μαθήματα που δε θέλουμε να πάρουμε και κάποια ενθύμια στους δρόμους που βάδισαν.

Μεγάλο κομμάτι της ιστορίας της Θεσσαλονίκης μας, λοιπόν, και βαθιά λησμονημένο, είναι η εβραϊκή κοινότητα, η οποία κατά την διάρκεια του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου, εκδιώχθηκε, δολοφονήθηκε μαζικά και επέστρεψε σε μια πόλη που δεν ήταν πια δική της. Η Θεσσαλονίκη μας, όμως, που πάντα βρίσκει τον τρόπο να είναι καλλιτεχνικά ενεργή και καινοτόμα, γέννησε μια παράσταση-οδοιπορικό μέσα σε ένα λεωφορείο, την «Λούνα» για να θυμίσει σε κάποιους και να εκπαιδεύσει κάποιους άλλους σε ένα ξεχασμένο αλλά μείζον κομμάτι της ιστορία της.

Η αληθινή αυτή ιστορία, γραμμένη από την Ρίκα Μπενβενίστε, αφορά μια αγράμματη εβραία, μοδίστρα της Θεσσαλονίκης, η οποία έφτιαξε την ζωή της και την είδε να γκρεμίζεται, όταν την απέσπασαν βίαια στα στρατόπεδα συγκέντρωσης και αφού είδε όσους αγάπησε να πεθαίνουν, επέστρεψε ξανά πίσω σε μια και πάλι βίαιη πραγματικότητα. Εμείς ξεκινώντας από το Βαφοπούλειο, ανεβήκαμε σε ένα λεωφορείο και ξεκινήσαμε μια πορεία στα μέρη που υπήρξε η «Λούνα» και είδαμε με τα μάτια μας την ιστορία της να παίρνει σάρκα και οστά. Συνοδοιπόροι και αφηγητές στην ιστορία μας, ο Αλέξης Κότσυφας, η Αντιγόνη Μπάρμπα, ο Σωτήρης Ρουμελιώτης και με την Ελένη Μακίσογλου στον ρόλο της «Λούνας», μας πήραν από το χέρι και μας κράτησαν παρόντες σε μια μαγική παράσταση. Ο Δαμιανός Κωνσταντινίδης σκηνοθέτησε μια βαθιά βιωματική εμπειρία που δεν αφήνει περιθώριο στον θεατή να αναλογιστεί αν όσα βλέπει συνέβησαν πραγματικά ή όχι: τα είδαμε όλα να συμβαίνουν πραγματικά, μπροστά στα μάτια μας. Στην ιδιαίτερα συγκινητική αυτή ατμόσφαιρα, ήρθαν να μας αποτελειώσουν οι μουσικοί Ελιόνα – Ελένη Σινιάρη, Κατερίνα Επαμεινώνδα στην φωνή και οι Λυδία Ανεστοπούλου και Γιώργος Χρυσικός στα όργανα.

Η παράσταση καταλήγει, μετά μουσικής, στο μικροσκοπικό Café Chantant, στο οποίο μαζί με εμάς «κάθεται» και η εμπειρία μας. Γυρίσαμε όλη την πόλη, μάθαμε απίστευτα πράγματα, γελάσαμε, κλάψαμε και μετά βρεθήκαμε στον πιο ιδανικό προορισμό για να τελειώσει αυτό το ταξίδι μας σε μια Θεσσαλονίκη τόσο γνωστή μα τόσο άγνωστη. Τι άλλο να ζητήσει κανείς;