ΚΡΙΤΙΚΕΣ

Γ. Σαρηγιάννης στα ΝΕΑ («Το Τέταρτο Κουδούνι»), 5 Ιουνίου 2008.

«Ηρακλείδαι: τραγωδία του Ευριπίδη, για άγνωστους λόγους ελάχιστα παιγμένη. Και την πιάνει ο σκηνοθέτης, επικεφαλής της -με έδρα τη Θεσσαλονίκη- ομάδας Angelus Novus, Δαμιανός Κωνσταντινίδης, κατεβαίνει στην Αθήνα και με προσοχή χωρίς εξυπνακισμούς, μας αποκαλύπτει στα μισογκρεμίδια της Β’Σκηνής του «Βαφείου» ένα έργο με θέμα τη βία, τον πόλεμο, την εξορία, την αίτηση ασύλου – άρα σημερινό όσο τίποτα. Μια παράσταση -μόνο με άντρες ηθοποιούς, με εξαιρετική αισθητική, μ’ ένα σπαρακτικό ακορντεόν επί σκηνής- που αξίζει την προσοχή μας. Ελπίζω να ξαναπαιχτεί.

Σοφία Φελλοπούλου: «Ηρακλείδαι, ένα ανθρώπινο και πολιτικό δράμα», THESSART, τεύχος 1

«Μία τραγωδία που παίζεται σπάνια επέλεξε να ανεβάσει στην Αθήνα ο Δαμιανός Κωνσταντινίδης με την ομάδα Angelus Novus. Πρόκειται για τους Ηρακλείδες του Ευριπίδη, έργο γραμμένο ανάμεσα στο 430 και το 427 π.Χ., όταν οι Σπαρτιάτες είχαν ήδη επιτεθεί στην Αθήνα, τη μόνη πόλη που είχε δεχτεί να φιλοξενήσει τους ικέτες απογόνους του Ηρακλή και να μην τους παραδώσει στον Αργίτη βασιλέα για να τους θανατώσει. Πρόκειται για μια τραγωδία που είναι επίκαιρη, όσο ελάχιστες, και που θίγει προβλήματα τόσο στην ανθρώπινη, προσωπική ή καθολική, διάστασή τους, όσο και στην πολιτική. Από την υπεροψία και αλαζονεία του ισχυρού απέναντι στον αδύναμο, εν προκειμένω του σπαρτιάτη βασιλιά Ευρυσθέα απέναντι στην οικογένεια του Ηρακλή, την αδιαφορία για τους νόμους της χώρας φιλοξενίας, όπως συνέβη από την ικέτισσα μητέρα του Ηρακλή, Αλκμήνη, την αχαριστία και έλλειψη ευγνωμοσύνης που επέδειξαν οι Λακεδαιμόνιοι απόγονοι των Ηρακλειδών προς τους Αθηναίους, ως το θέμα των προσφύγων και του πολιτικού ασύλου, μέσω της συνεχούς εκδίωξης της οικογένειας του Ηρακλή από τις υπόλοιπες ελληνικές πόλεις, τις απειλές μιας υπερδύναμης προς άλλες χώρες, τη μεταχείριση των αιχμαλώτων, με αφορμή την αιχμαλωσία του Ευρυσθέα από τον Ιόλαο, τον προστάτη-συνοδό των παιδιών, και το θέμα των μουσουλμάνων μαρτύρων, μια ακραία, ίσως, προέκταση της θυσίας της Μακαρίας, θυγατέρας του Ηρακλή, για να σωθούν τ’ αδέλφια της και η πόλη των Αθηνών.
Ο σκηνοθέτης δεν στάθηκε σ’ αυτήν την πρώτη, εύκολη ανάγνωση. Προτίμησε να δει στον Ευριπίδη, το ευρύ πνεύμα απέναντι στο διαφορετικό και το ξένο, αυτόν που πιστεύει πως η τύχη και η καταστάσεις αλλάζουν, πως τίποτε δεν είναι απίθανο και πως τα αντίθετα συνυπάρχουν. Όλα αυτά τα δίνει ο συγγραφέας, σύμφωνα με την Ελένη Μερκενίδου, τη μεταφράστρια του έργου, με έναν τρόπο ήρεμο, φυσιολογικό, χωρίς ακρότητες και διδακτισμούς, και αυτό περνάει στην παράσταση. Στο λιτό, λειτουργικό και υπαινικτικό σκηνικό του Απόστολου Αποστολίδη, στη μικρή σκηνή του «Βαφείου», όπου το φως του δρόμου ενώνεται και συνεπικουρεί το φωτισμό της παράστασης (Ελίζα Αλεξανδροπούλου, Χαρίτων Παπαδόπουλος), προεκτείνοντας το εξωτερικό στο εσωτερικό ή καλύτερα εγκαθιστώντας το έξω στο μέσα, οι Ηρακλείδες πέρασαν από την τραγωδία στο δράμα, με σύγχρονη προβληματισμένη ματιά, η οποία φροντίζει να φέρει σε διαλογική σχέση το παρόν με το παρελθόν και να το επανασηματοδοτήσει.
Η επανασηματοδότηση επιτεύχθηκε σε επίπεδο όψης, με τη χρήση του σκηνικού χώρου, και σε επίπεδο κειμένου, λέξης, διάνοιας με την ερμηνεία, τη μουσική, την ατμόσφαιρα. Ο μικρός χώρος χώρεσε την περιπλάνηση, το δρόμο, έγινε ναός, αγρός, παραπέμποντας όμως συνεχώς σε αφιλόξενο καταυλισμό προσφύγων. Η οριζόντια γέφυρα-σκαλοπάτι-μονοπάτι στο δεξί μέρος της σκηνής, με τις πολλαπλές και αντιθετικές συνδηλώσεις – ένωση, πέρασμα, εμπόδιο, διέξοδο και αδιέξοδο – μεταμορφωνόταν και σε φτωχικό κατάλυμα, σε χώρο ανάπαυσης και αγρύπνιας, φόβου και περισυλλογής. Τα κουστούμια, ουδέτερα, όχι αρχαία, αλλά ούτε και μοντέρνα, απλοϊκά και φτωχικά, έδωσαν το στίγμα του οικουμενικού και του διαχρονικού. Η επιλογή δε των ανδρών και για τους γυναικείους ρόλους σίγουρα δεν έγινε από διάθεση αναπαράστασης της αρχαίας τραγωδίας, λειτούργησε όμως άκρως θεατρικά και συμβολικά, με τα προβλήματα να μην γνωρίζουν φύλο και ηλικία, και την ανθρώπινη συμπεριφορά να είναι το ίδιο μεγαλόψυχη και μικρόψυχη, ανεξάρτητα Η συνύπαρξη των αντιθέτων, πέρα από τα συναισθήματα, τις καταστάσεις, τους χαρακτήρες, στοιχεία που αφορούν το κείμενο, ερμηνεύτηκε, σε επίπεδο παράστασης και με την κίνηση (Έφη Δρόσου), από τα βαριά βήματα του Ιόλαου μέχρι τον αέρινο στροβιλιστό χορό στο επινίκιο γλέντι, και τις στιγμιαίες εναλλαγές ύφους των προσώπων. Το κωμικό κατάφερνε να διεισδύει μέσα στο τραγικό και εκφράστηκε τέλεια με τις ερμηνείες όλων των ηθοποιών, που ήταν και το μεγάλο προσόν της παράστασης (Στ. Ανδρονίκου, Κ. Ανταλόπουλος, Γ. Δρακόπουλος, Αντ. Κρόμπας, Δ. Μακαλιάς). Ο λόγος και η εκφορά του κέρδιζε αμέσως το θεατή – η συμβολή της Ελένης Μερκενίδου σ’ αυτό ήταν μεγάλη, καθώς η γλώσσα της μετάφρασης πράγματι πέτυχε το στόχο της που ήταν να «μετεωρίζεται πάνω από τις εποχές και τις περιστάσεις», να αποδίδει την «αρχαιοελληνική λιτότητα και την καθημερινή ελληνική». Ακόμη, η μουσική του Κωστή Βοζίκη, με το ακορντεόν του Κώστα Κοράκη φώτιζε τις λέξεις, αναδείκνυε τα συναισθήματα, υπέβαλε την ατμόσφαιρα. Πρόκειται για μια παράσταση με ύφος και «ήθος».»

Ζωή Βερβεροπούλου, «Η αφαίρεση ως προσόν», ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ, Αύγουστος 2008

«Το στοιχείο που διαφοροποιεί την παράσταση του Δαμιανού Κωνσταντινίδη από τις υπόλοιπες παραγωγές αρχαίου δράματος του φετινού θέρους είναι η ικανότητα του εν λόγω σκηνοθέτη να δυναμώνει την πρότασή του, όχι προσθέτοντας και συσσωρεύοντας, όπως πολλοί ομότεχνοί του, αλλά λιγοστεύοντας, ξεφλουδίζοντας, αφαιρώντας και μετατρέποντας τελικά το ελάχιστο σε προτέρημα.
Συγκεκριμένα, οι ευριπιδικοί «Ηρακλείδαι», που παρακολουθήσαμε στο πλαίσιο των Γιορτών Ανοιχτού Θεάτρου, σηματοδοτήθηκαν θετικά χάρη σε όσα ακριβώς δεν είχαν: δεν είχαν πολυμελή χορό, δεν είχαν ηθοποιούς για όλους τους ρόλους, δεν είχαν φανταχτερές σκηνογραφικές κατασκευές, ούτε και πομπώδεις συμβολισμούς ή εντυπωσιοθηρικά ευρήματα. Κι όμως, σε εμάς τους θεατές τίποτα δεν έλειψε. Η παράσταση που είδαμε διέθετε μέτρο, συγκρότηση, ισορροπίες, ήταν συμπαγής και ξεκάθαρη. Εκσυγχρονίζοντας τόσο, ώστε το έργο να μοιάζει όχι ακριβώς επίκαιρο, αλλά, θα έλεγε κανείς, αενάως έγκαιρο, ο Κωνσταντινίδης προσανατολίστηκε στη διαχρονική ουσία του κειμένου και εντρύφησε σε αυτήν, φτάνοντας τελικά στον πυρήνα της.
Έτσι, πίσω από την εμφανή πρόθεση του Ευριπίδη να προβάλλει την υψηλόφρονα στάση των Αθηναίων, που ενεπλάκησαν σε πόλεμο με το Άργος προκειμένου να προστατέψουν τους απογόνους του Ηρακλή, όταν εκείνοι, κυνηγημένοι από τον Ευρυσθέα, έφτασαν ικέτες στον Μαραθώνα, αναδύθηκαν έκτυπα ζητήματα σημαντικά: η υποδοχή των προσφύγων και η παροχή (πολιτικού) ασύλου, η υπεράσπιση των αδυνάτων και ο σεβασμός προς τους ξένους και τους αιχμαλώτους (όταν πλέον ο Ευρυσθέας αιχμαλωτίζεται στη μάχη), η μεταβλητότητα του βίου, που εναλλάσσει απρόβλεπτα τα πεπρωμένα των δυνατών και των ανίσχυρων, των νέων και των γέρων, των νικητών και των ηττημένων. Και ακόμη, τα διλήμματα δικαίου της εξουσίας, όταν ο Δημοφών επιλέγει τον πόλεμο αντί για την αποπομπή των Ηρακλειδών, αλλά και η αυτοθυσία ως πράξη μέγιστης γενναιότητας, όταν η νεαρή Μακαρία, κόρη του Ηρακλή, προσφέρεται να θυσιαστεί για να σωθούν οι δικοί της.

Οι πέντε άντρες ηθοποιοί της ανανεωμένης ομάδας Angelus Novus ανέλαβαν ο καθένας από δύο έως τρεις ρόλους, υπηρετώντας ευέλικτα την οικονομία του θεάματος και μπαινοβγαίνοντας στα πρόσωπα και στα ρούχα τους ενώπιον των θεατών. Αποτέλεσμα, μια στιβαρή και εμφατικά θεατρική ροή, με λεπτότατες πινελιές ειρωνικού χιούμορ, που τάχυνε και πύκνωνε τη δράση, ενώ συγχρόνως ο τραγικός λόγος ηχούσε καίριος, στη λιτή και στακάτη μετάφραση της Ελένης Μερκενίδου. Εξαιρετικά λειτούργησε επίσης η διανομή των φωνών του χορού στους ίδιους ηθοποιούς, αποδεικνύοντας πόσο συμβατές με την ποιότητα μπορούν να είναι οι απλές και ανέξοδες λύσεις, όταν υπάρχει ολοκληρωμένο σκηνοθετικό σχέδιο. Με τη δραστική συνδρομή της Έφης Δρόσου (κίνηση), του Απόστολου Αποστολίδη (σκηνογραφία) και του Κωστή Βοζίκη (μουσική), έδωσαν καλοδουλεμένες ερμηνείες ο Αντώνης Κρόμπας, ο Στέλιος Ανδρονίκου, ο Γιάννης Δρακόπουλος, ο Δημήτρης Μακαλιάς (κυρίως ως Άγγελος) και, τέλος, ο Κώστας Ανταλόπουλος, ένας Ιόλαος άξιος ειδικής αναφοράς. »