ΣΚΗΝΟΘΕΤΙΚΕΣ ΕΠΙΛΟΓΕΣ

1. Ο σκηνικός κόσμος. Ο κόσμος της Φόνισσας. Χώμα, πέτρες, νερό. Νερό κυρίως. Νερό πραγματικό και νερό μεταφορικό. Θαλασσινό νερό που σφίγγει τον μικρό τόπο της θεια-Χαδούλας, της Φράγκισσας. Τα κύματα των αναμνήσεων που πριν τον πρώτο φόνο την κατακλύΖουν. Τα κύματα της παλίρροιας στο τέλος. Νερό αγιασμένο. Το νερό του Ιορδάνη όπου ο Ιωάννης βαπτίζει, στην μισοσβησμένη τοιχογραφία του Άι-Γιάννη του Κρυφού, τον Χριστό. Νερό καθαρτήριο. Ή νερό της πλύσης. Νερό των πηγών, που ψάχνει στη φυγή της για να σβήσει τη δίψα της, ή ρέματα που ακολουθεί για να φτάσει σε μέρη άβατα, μυστικά, και να γλυτώσει από τους διώκτες της. Νερό της ζωής. Νερό του θανάτου. Πηγάδια όπου πνίγονται τα μικρά κοράσια. Νερό των τύψεων. Η στέρνα του διπλού φόνου που θα γίνει η στέρνα του εφιάλτη της, και τα στέρνα της, που μέσα τους αντηχεί το κλάμα των μικρών θυμάτων της, των αδικοχαμένων. Νερό που, στα στερνά της, την φέρνει πίσω, στα μέρη της παιδικής της ηλικίας, νερό της επιστροφής. Νερό που θα την σκεπάσει την στιγμή που αντικρίζει το στέρφο μποστάνι, το προικιό της. Νερό του τέλους και νερό της αρχής. Σάβανο και πάνα. Τάφος και μήτρα. Το πνίξιμο και το χάδι. Κακό και ευεργετικό νερό.
2. Τρεις άντρες ηθοποιοί μοιράζονται, πέρα από την αφήγηση, όλους τους ρόλους του έργου, αντρικούς και γυναικείους. Σίγουρα, θα μπορούσε κανείς να δει σ’ αυτή την επιλογή της σκηνοθεσίας την ανάμνηση ή την νοσταλγία ενός θεάτρου συμβάσεων, καθώς και την διάθεση για μια κάποια αποστασιοποίηση. Όντως, μια τέτοια πρόθεση δεν μου είναι ξένη. Άλλωστε, συχνά, στον Παπαδιαμάντη, ακούω να αντηχεί κάτι από αρχαία τραγωδία, όπως εκείνο το ευριπίδειο λάιτ μοτίφ : «του ζην δε λυπρώς κρείσσον εστι κατθανείν». Διόλου απίθανο, λοιπόν, να θέλω να δείξω αυτή την συγγένεια καταφεύγοντας σε ανάλογους παραστασιακούς τρόπους.
   Ωστόσο, έχω την αίσθηση πως, με την επιλογή αυτή, αναδεικνύεται καλύτερα η διπλή φύση των γυναικείων προσώπων της Φόνισσας, που είναι ως επί το πλείστον, με προεξάρχουσα την ίδια την Φραγκογιαννού, αντρογυναίκες. Αναδεικνύεται όμως έτσι καλύτερα και η φύση των αντρικών προσώπων τα οποία, μέσα στο γενικό πνεύμα της αντιστροφής αξιών που διέπει το έργο αυτό, δεν ανταποκρίνονται εντελώς στα αντρικά πρότυπα. Παράλληλα, επιτυγχάνεται μια αναλογία με την αφετηριακή κατάσταση του έργου: ένας άντρας συγγραφέας γράφει για μια γυναικεία υπόθεση – άντρες ηθοποιοί παίζουν μια ιστορία γυναικών. Η αφήγηση, τέλος, είναι εκεί για να νομιμοποιήσει την όποια επιλογή μας ως προς την διανομή. Η βασική συνθήκη είναι η συνθήκη του αφηγητή, και αφηγητής μπορεί να είναι οποιοσδήποτε.
3. Το παίξιμο. Οι ηθοποιοί ανάμεσα στον εαυτό τους και τον φανταστικό άλλο. Ανάμεσα στην αφήγηση και τον ρόλο, ή τους ρόλους. Πηγαίνοντας από το ένα στο άλλο. Διαχωρίζοντας το ένα από το άλλο. Όχι πάντα όμως. Η αφήγηση στην Φόνισσα έχει την ιδιαιτερότητα να καταργεί συχνά τα όρια ανάμεσα σ’ έναν αντικειμενικό παρατηρητή και το δρων πρόσωπο. Φαίνεται να είναι, σε πολλά σημεία, προέκταση των σκέψεων της κεντρικής ηρωίδας, πράγμα που συμβάλλει στο να δημιουργηθεί η εντύπωση μιας ταύτισης απόψεων, της Φραγκογιαννούς και του αφηγητή, και κατ’ επέκταση του Παπαδιαμάντη του ίδιου. Έτσι, στην παράσταση, η αφήγηση αντιμετωπίζεται με τρεις τρόπους: α) ως αφήγηση αντικειμενική (περιγραφή της φύσης, του καιρού, κλπ.), β) ως δραματικός μονόλογος της Φραγκογιαννούς, και γ) ως ταύτιση σκέψεων του δραματικού προσώπου και του αφηγητή. Ως κατανόηση και ως τρυφερότητα.

Δαμιανός Κωνσταντινίδης