ΚΡΙΤΙΚΕΣ

Παύλος Λεμοντζής, “Ο σπαρακτικός θρήνος του/της Ερκουλίν Μπαρμπέν «στοιχειώνει» το «Μπενσουσάν Χαν»”, Kavalawebnews.gr, 16 Μαρτίου 2019

Θα μπορούσε να είναι freak show των Tiger Lillies, αλλά πρόκειται για μια συγκλονιστική περφόρμανς με την υπογραφή του Δαμιανού Κωνσταντινίδη. Αυτές οι αληθινές «αναμνήσεις ενός ερμαφρόδιτου» μεταλλάχτηκαν σε ανελέητα ραπίσματα στην καθεστηκυία τάξη πραγμάτων, στο politically correct «ορθό», σε μια εμπνευσμένη παράσταση δωματίου από τον πολυσχιδή σκηνοθέτη και τους συνεργάτες του. (…) Στον υποβλητικό και επιβλητικό χώρο του Μπενσουσάν Χαν θα βρείτε αυτά που οι άνθρωποι του πολιτισμένου κόσμου κρύβουν κάτω από το χαλί. Θα αντιληφθείτε άμεσα πως η πρωτοποριακή καλλιτεχνική ομάδα «Angelus Novus» αναθέτει τους πρωταγωνιστικούς ρόλους στους θεατές, δραματοποιεί προσωπικές ιστορίες, χρησιμοποιεί το θέατρο ως εργαλείο αφύπνισης, γιατί όχι κοινωνικής επανένταξης ή ψυχολογικής υποστήριξης στο ιδιαίτερο, το διαφορετικό. Η δραματοποίηση της ιστορίας του ερμαφρόδιτου Ερκουλίν Μπαρμπέν και η παρουσίασή της σε εβδομήντα περίπου λεπτά και, μάλιστα, με ρυθμούς καταιγιστικούς, με ζωντανές εικόνες – αστραπές, εικόνες – φωτιά, εικόνες –μαχαίρια, κατάφερε να δημιουργήσει έναν χώρο σκέψης και εσωτερικού διαλόγου, έναν χώρο ανατροφοδότησης στους θεατές, ώστε να έχουν τη δυνατότητα ν’ αρθρώσουν, ν’ ακούσουν διαφορετικά ερωτήματα απ΄ αυτά που συνήθως τίθενται σε ιδιωτικές ή δημόσιες συζητήσεις και, μέσα από τη δική τους ανάλυση, ν’ αναλογιστούν τι ακριβώς καθορίζει τον «άνθρωπο», αλλά και ν’ ανακαλύψουν καινούργιες συνδέσεις στα γνωστά υλικά με τα οποία τροφοδοτείται η σκέψη τους.
(…) Η παράσταση είναι ένα show υψηλής αισθητικής και έμπλεη ευρημάτων, συμβολισμών,
εικόνων. Είναι μια καθηλωτική επίδειξη ικανοτήτων από τρεις εξαιρετικούς ηθοποιούς, μια πηγή αναβλύζουσα αδιαλείπτως συναισθήματα, είναι μια αφοπλιστική πιστοποίηση της σκηνοθετικής δεινότητας του Δαμιανού Κωνσταντινίδη και, ταυτόχρονα, ένα σφυροκόπημα χωρίς ανάσα στο εξ ορισμού «κανονικό», όταν αυτό εξοβελίζει το εκ φύσεως διαφορετικό στην περιθωριοποίηση και, εντέλει, στην αυτοκαταστροφή. Σκηνές έξοχες, ανατριχιαστικές στην κυριολεξία – συνταρακτική εκείνη της αμείλικτης αυτοτιμωρίας – φέρνουν το «πρόβλημα» στα μάτια και προκαλούν, φωνάζουν «μην αποστρέφεις το βλέμμα, δες εδώ. Να, αυτό είμαι. Το μισό του ενός συν το μισό του άλλου φύλου, ένα αλλόκοτο ον που, ωστόσο, σκέφτομαι, πονάω, αγαπάω, τρέφομαι, κοιμάμαι, αναπνέω, ζω, όπως όλοι σας».

Μοιρασμένος ο ερμαφρόδιτος ήρωας στα τρία στόματα και σώματα των Αντιγόνης Μπάρμπα, Χρήστου Παπαδόπουλου, Αναστάσιου Ροϊλού, ενσαρκώνεται με άριστη τεχνική, έντονο συναίσθημα και καθηλωτική ερμηνεία. Οι μουσικές των Κωστή Βοζίκη και Χρήστου Παπαδόπουλου συντείνουν σε καθοριστικό βαθμό στην κορύφωση του δράματος. Η κίνηση των «τριών Ερκουλίν» στα διαδοχικά δωμάτια ξεκινά ως χορογραφία χαράς και παιχνιδιού και καταλήγει σε χορό μαγισσών, γιατί όχι σε βακχικό χορό Μαινάδων, μιας κι ο μυθικός Ερμαφρόδιτος είναι γέννημα του Ερμή και της Αφροδίτης. Τα κάδρα που σχηματοποιούν οι φωτισμοί και τα κορμιά, εξαιρετικές εικαστικές δημιουργίες και σοφά μελετημένη η εκμετάλλευση των χώρων του Μπενσουσάν Χαν.
Ο Δαμιανός Κωνσταντινίδης και η ομάδα «Angelus Novus» εκπλήσσουν ευχάριστα άλλη μια φορά και επιβεβαιώνουν ότι το καλό θέατρο είναι κοινωνικό λειτούργημα.

Μαρία Μαυρίδου, κριτικός θεάτρου [ανάρτηση στο FB, 16/03/2019]

Ερκουλίν Μπαρμπέν: Οι αναμνήσεις ενός ερμαφρόδιτου
Τρεις ηθοποιοί, δύο άνδρες και μια γυναίκα, αποθέτουν (για μια ακόμη φορά), μπροστά στα μάτια του θεατή που τους παρακολουθεί σε απόσταση αναπνοής, τη συνεχώς εξελισσόμενη ικανότητά τους να “μεταμορφώνονται” και να βουτούν στα βαθιά της τέχνης τους, υπηρετώντας με αξιοθαύμαστη συνέπεια την σκηνοθετική οδηγία του Damianos Konstantinidis σε μια θεατρική-αφηγηματική perforfance υψηλών απαιτήσεων και τολμηρών επιλογών που ακροβατεί συγκλονιστικά ανάμεσα στο freak show, το τσίρκο και τη δραματική αφήγηση.
Με φόντο τη μυστηριώδη ατμόσφαιρα του Bensousan Han – Μπενσουσάν Χαν που φέρει την ενέργεια των ψυχών και τους ψιθύρους των φαντασμάτων τους στο πέρασμα του χρόνου, οι τρεις είναι ταυτόχρονα ένα ον. Αλληλοσυμπληρώνονται-αλληλοσπαράζονται, αποδίδοντας ανατριχιαστικά τη μοναξιά, την απόγνωση, τον εφιάλτη μιας ύπαρξης που βασανίζεται ως ένα “λάθος” της φύσης. Οι σκιές τους τρέχουν στα τρία δωμάτια, ως μέρος της αφήγησής τους και το σώμα τους, παίζοντας με το φως και αναδυόμενο από “φυσικά κάδρα”, εξαντλεί κάθε περιθώριο απεικόνισης της ψυχικής και πνευματικής κατάστασης ενός ανθρώπου που βρίσκεται στην κόψη του ξυραφιού και βάλλεται “εντός” και “εκτός” του, αποκαλύπτοντας την κόλασή του.

Το κείμενο-διασκευή του Δαμιανού Κωνσταντινίδη (που ανέλαβε επιτυχώς ένα ρίσκο) δεμένο με τις μουσικές- ηχητικές παρεμβάσεις, αποτελεί μια σφιχτή, εύστοχη, ενδιαφέρουσα προσέγγιση ενός κειμένου που δεν αποτελούσε θεατρικό έργο, καθώς η εικόνα συμπληρώνεται ιδανικά από την ενδυματολογική εικόνα των διαφορετικών “ταυτοτήτων” του/της Ερκουλίν – Αμπέλ Μπαρμπέν (γυναίκα-άνδρας-άνθρωπος). Του ερμαφρόδιτου του 19ου αιώνα που αυτοκτόνησε απεγνωσμένος, αφήνοντας πίσω το ημερολόγιό του. Ημερολόγιο που υπήρξε η αφορμή για να γράψει ο Μισέλ Φουκώ το άρθρο του «Το αληθινό φύλο», καταγγέλλοντας «την τυραννία της κοινωνίας για το φύλο και την αναπόφευκτη επιμονή ότι κάθε άτομο πρέπει να έχει ένα» και ανοίγοντας ένα νέο, πολύ σημαντικό κεφάλαιο στις σπουδές φύλου.

Είναι η απόκλιση και η διαφορετικότητα έγκλημα, αμαρτία, κατάρα; Το θέμα πάντα επίκαιρο, σε όλες τις προεκτάσεις του, σε μια performance που προκαλεί δονήσεις και την παίρνεις μαζί σου… Εύχομαι να τολμήσετε να την ανακαλύψετε…

Καλλιόπη Εξάρχου, θεατρολόγος, αναπληρώτρια καθηγήτρια στο Τμήμα Γαλλικής Φιλολογίας του Α.Π.Θ. [ανάρτηση στο FB, 17/03/2019]

Μπενσουσάν Χαν. “Ερκουλίν Μπαρμπέν. Οι αναμνήσεις ενός ερμαφρόδιτου”
Τo Πάθος του Ανθρώπου. Το πάσχον σώμα. Η πάσχουσα ύπαρξη σε όλο το τερατώδες μεγαλείο της. Μια παράσταση-μαρτυρία και με τις δυο έννοιες: της αφηγηματικής μαρτυρίας και του μαρτυρίου. Μια κραυγή επί τρία, ένα θέατρο περασμάτων, όπου όλα τα ενδεχόμενα, πραγματικά ή φανταστικά, αναπαριστώνται ταυτόχρονα, ως δραματική εξομολόγηση.
Ένας χώρος περίκλειστος στη μικρότητά του, που μεγαλώνει περιέχοντας τον κόσμο όλο. Το μύχιο του μύχιου, που σε συγκλονίζει σύσσωμο. Μια πράξη πολιτική, αφού ο απολογισμός μοιράζεται με τον Άλλο, με την Κοινωνία. Ο Δαμιανός Κωνσταντινίδης κατεύθυνε άλλη μια φορά το βλέμμα μας σε ένα θέατρο-Γολγοθά Λόγου και Σώματος. Με τον σταυρωμένο Πόνο του Ανθρώπου να γίνεται θέαμα της απόλαυσης στην πιο υψηλή έκφρασή του. Τρεις ηθοποιοί μόχθησαν με την εμπύρετη υποκριτική τους τέχνη να μετουσιώσουν την τραγική αγωνία σε δραματική Πράξη. Και το κατάφεραν. Μην την χάσετε αυτήν την σκηνική κατάθεση.

Σάββας Πατσαλίδης, θεατρολόγος, καθηγητής στο Τμήμα Αγγλικής Φιλολογίας του Α.Π.Θ., κριτικός θεάτρου [ανάρτηση στο FB, 25/03/2019]

ΕΡΚΟΥΛΙΝ ΜΠΑΡΜΠΕΝ από την ομάδα Angelus NOvus
Mια από τις καλύτερες δουλειές του Δαμιανού Κωνσταντινίδη και μια από τις καλύτερες που έχω δει φέτος. Τολμηρή, ευφάνταστη, βαθιά ανθρώπινη, γκροτέσκα, εξωστρεφής, πολυεπίπεδη, επικοινωνιακή και υποκριτικά άρτια δουλεμένη. Στη διανομή τρεις νέοι ηθοποιοί (Αντιγόνη Μπάρμπα, Χρήστος Παπαδόπουλος και Αναστάσης Ροϊλός), πίστεψαν σε αυτό που τους ανατέθηκε να κάνουν και το έκαναν με ενθουσιασμό, ταλέντο και ενέργεια, χωρίς υπερβολές, αχρείαστες μούτες, φλυαρίες και ακκισμούς. Πατώντας επάνω στην παράδοση των freak shows του 19ου αιώνα, ο Κωνσταντινίδης μετέτρεψε (διασκεύασε) σε ακαριαίο και πολύχυμο θεατρικό δρώμενο την ιστορία ενός ερμαφρόδιτου σώματος το οποίο αναλαμβάνει η πανίσχυρη ιατρική της εποχής να εντάξει κάπου, μετατρέποντας παράλληλα την ετερότητά του σε έκθεμα.
Έκτακτο το άπλωμα της δράσης και στα τρία δωμάτια του χώρου όπως και πολύ έξυπνος ο τρόπος χρήσης των εισόδων και παραθύρων όπου άλλοτε “πάγωναν” και άλλοτε “πόζαραν” τα πρόσωπα, παραπέμποντας στις περίφημες και πολύ δημοφιλείς carte de visites της εποχής.
Μην χάσετε αυτή την παράσταση στο Μπενσουσάν Χαν.

Αντώνης Γλυτζουρής, θεατρολόγος, καθηγητής στο Τμήμα Θεάτρου του Α.Π.Θ. [ανάρτηση στο FB, 14/04/2019]

Ο πόνος είναι ανθρώπινος. Κοινή μας μοίρα. Ο ανείπωτος πόνος όμως είναι απάνθρωπος. Παραμορφώνει στο πηχτό σκοτάδι τη λαλιά και το σώμα. Μέσα από παράθυρα και πόρτες κοιτάζουμε τρεις ηθοποιούς να μεταμορφώνονται υποδειγματικά στον ερμαφρόδιτο ήρωα του 19ου αιώνα Ερκουλίν Μπαρμπέν. Από τη γένεση του τέρατος της φύσεως άμα και του πρωτοτύπου επιστημονικού αντικειμένου έως την κοινωνική και βιολογική του εξόντωση. Ο σκηνικός χώρος (Μπενσουσάν Χαν) ιδανικός για την περίπτωσή μας: μια στοιχειωμένη χωματερή ψυχών, κάτι ανάμεσα σε ακατοίκητο μπουρδέλο της Αγησιλάου, εγκαταλελειμμένο ψυχιατρικό άσυλο και αίθουσα υποδοχής στο Μπίρκεναου. Η θεατρική ομάδα Angelus Novus και η κολασμένη παράδοση του Αρτώ και του Φουκώ στα καλύτερά της. Έτσε χόμο.

Σοφία Πολίτου, “Είδαμε την παράσταση «Ερκουλίν Μπαρμπέν: Οι αναμνήσεις ενός ερμαφρόδιτου»”, εΜΜΕίς, Τεύχος 92 (Απρίλιος 2019), Πηγή

Μία ιστορία γροθιά στο στομάχι έχει έρθει να μας προβληματίσει και να μας σοκάρει, με ερμηνείες που ακινητοποιούν στη θέση του τον θεατή. Στο Μπενσουσάν Χαν, ο «Ερκουλίν Μπαρμπέν: Οι αναμνήσεις ενός ερμαφρόδιτου» ήρθαν να εγείρουν συναισθήματα και προβληματισμούς. Η σκηνοθεσία είναι του Δαμιανού Κωνσταντινίδη και στον ρόλo του/ της Ερκουλίν Μπαρμπέν είναι η Αντιγόνη Μπάρμπα, ο Χρήστος Παπαδόπουλος και ο Ανάστασης Ροϊλός, τρεις ηθοποιοί που δίνουν την ψυχή τους και το σώμα τους πάνω στη σκηνή και διηγούνται την ιστορία του ερμαφρόδιτου. (…) Μία πολύ ιδιαίτερη παράσταση από κάθε άποψη. Σε έναν χώρο πρωτότυπο, οι ηθοποιοί σε απόσταση αναπνοής με τους θεατές, μεταφέρουν τον ψυχικό όλεθρο του ήρωα, χωρίς να αφήσουν κανέναν επιζώντα από το θανάσιμο συναίσθημα της αφήγησής τους. Παριστάνοντας όλοι τους τον κύριο ρόλο, αλλά και κάποιους δευτερεύοντες, μαγνητίζουν τα βλέμματα με μία βίαιη, δικιά τους ματιά, που δεν αφήνει τον θεατή να ξεφύγει, αν δεν τελειώσουν τον μονόλογο ή τη σκηνή τους. Τα κουστούμια και το μακιγιάζ, υβρίδια μίας ανδρικής και γυναικείας υπόστασης, δίνουν, για έμενα ίσως, στους ηθοποιούς το στοιχείο του «ερμαφρόδιτου», αλλά, ταυτόχρονα, και στην αντίληψη των θεατών ότι μιλάμε για ένα πρόσωπο. Οι σκηνές πάντα έντονες από συναισθήματα. Χαρά, ηδονή, θλίψη, πόνος και απελπισία. Κάποια μουσικά διαλείμματα και λίγη δόση χιούμορ είναι η μόνη διέξοδος από τη συναισθηματική φόρτιση του κοινού. Όλα απαραίτητα για την κατανόηση της ιστορίας, αλλά ακόμα πιο σημαντικά για την αίσθηση του δικού του πόνου, που είναι άμεσα συνδεδεμένος με τον δικό μας. Όταν αυτός ο στόχος επιτευχθεί, η ανάγκη του θεατή να ορμήσει και να σώσει τον ήρωα από τη σκηνή της «αυτοτιμωρίας» είναι ακατανίκητη.
«Οι αναμνήσεις ενός ερμαφρόδιτου» φωνάζουν -κυριολεκτικά και μεταφορικά- ότι το σώμα που βλέπουμε είναι φυσιολογικό και ανθρώπινο, όχι κάτι εξωγήινο και ανώμαλο. Τα συναισθήματα του σώματος αυτού είναι όμορφα και υγιή και όχι αποκρουστικά και διεστραμμένα. Ο ερμαφρόδιτος είναι φυσιολογικός και όχι ένα «λάθος της φύσης», όπως πολύ το ονομάζουν, εξαιτίας του, κοινωνικά αποδεκτού, θηλυκού και αρσενικού. Πλέον, σύμφωνα με τη βιολογία, ο άνθρωπος μπορεί να γεννηθεί άντρας, γυναίκα ή intersex, δηλαδή κάπου ενδιάμεσα. Η γνώση αυτή θα έπρεπε να έχει αλλάξει τα δεδομένα, αλλά είναι δύσκολο να αποδράσουμε από αιώνες άγνοιας και προκατάληψης.
Το «αποδεχτό» της κοινωνίας δεν είναι αναγκαστικά και το σωστό. Νόμοι, θρησκείες και συστήματα ήταν και είναι χτισμένα σε «λάθος αποδεχτά» και «σωστά απαγορευμένα». Η αληθινή ιστορία του Ερκουλίν προσφέρει τροφή για σκέψη και στοχασμό, καθώς, πολλές φορές, ο 19ος αιώνας έρχεται συχνά να συγκριθεί με τον 21ο σε ζητήματα φύλου, σεξουαλικού προσανατολισμού και διαφορετικότητας, με το αποτέλεσμα να είναι άκρως θλιβερό από το ποσοστό της ομοιότητάς τους.

Γιώργος Σαμπατακάκης, θεατρολόγος, κριτικός θεάτρου, επίκουρος καθηγητής στο Τμήμα Θεατρικών Σπουδών του Πανεπιστημίου Πατρών [ανάρτηση στο FB, 03/05/2019]

Είδα στη Θεσσαλονίκη το συγκλονιστικό «Ερκουλίν Μπαρμπέν: Οι αναμνήσεις ενός ερμαφρόδιτου», σε σκηνοθεσία του Δαμιανού Κωνσταντινίδη, τον οποίο θαυμάζω για την τόλμη και την πολιτική δύναμη της δουλειάς του εδώ και χρόνια. Με τρεις υπερδύναμους/ες ηθοποιούς έδωσε την τραγική διάσταση της τυραννίας των φύλων, καταγγέλλοντας την ιδέα των δίπολων φύλων και της μονοσεξουαλικότητας (ακριβώς όπως θα ήθελε και ο Μισέλ Φουκώ).
Μέσα στο πανέμορφο Μπενσουσάν Χαν στη Θεσσαλονίκη, στήθηκε μια έξοχη σκηνοθετική πλεκτάνη εναλλαγής εντάσεων και μεταιχμιακότητας, που σε παγίδευε στην queer συγκίνηση της μνήμης και ταυτοχρόνως αποτύπωνε το κλίμα μιας τερατωδίας από τις “κανονικές” προσδοκίες για τον άνθρωπο. Από το καμπαρέ έως τη μελαγχολική συντριβή, και από την παρωδιοποίηση της ιατρικής γλώσσας μέχρι τον συγκλονισμό της ύπαρξης που εποπτεύεται και καταδιώκεται από τους “κανονικούς, ο Κωνσταντινίδης έκανε ένα ακόμη παρεμβατικό διάβημα.
Ελπίζω να το δούμε και στην Αθήνα για να ακούσουμε “πόσους παλμούς έδωσαν” στην Ερκουλίν Μπαρμπέν “οι βρισιές, οι ειδεχθείς κοροϊδίες, οι πικροί σαρκασμοί” και οι ιατρικές ταπεινώσεις που εξουθένωσαν αυτό το περήφανο και λεηλατημένο από τον κόσμο του πλάσμα.

Ζωή Βερβεροπούλου, “Στάσεις, Τάσεις, Παραστάσεις: Σκηνικά ίχνη από το τέλος της σεζόν”, Πηγή, 08/06/2019

Angelus Novus, «Ερκουλίν Μπαρμπέν: Οι αναμνήσεις ενός ερμαφρόδιτου», σκηνοθεσία: Δαμιανός Κωνσταντινίδης
-Η πυκνοσμιλεμένη διασκευή και η ανάδειξη της μοντερνικότητας ενός πρώιμου αυτοβιογραφικού ντοκουμέντου του 19ου αιώνα, για τον ερμαφροδιτισμό και την ταυτότητα του φύλου. Έχει ενδιαφέρον να διαβαστεί και ολόκληρο το πρωτογενές κείμενο, μεταφρασμένο από τον Κωνσταντινίδη στο βιβλίο-πρόγραμμα της παράστασης (Εκδόσεις Αιγόκερως).
-Ο τρόπος που συνδυάζονται σκηνοθετικά το σπαρακτικό, το ανοίκειο και το γκροτέσκο, εστιάζοντας στο σώμα ως «πεδίο μάχης» με τον εαυτό, με την κανονικότητα και με τους άλλους. Καίριες ισορροπίες ανάμεσα στο θαύμα και το τέρας.
-Η ενέργεια και η freak θεατρικότητα της υποκριτικής τριάδας (Αντιγόνη Μπάρμπα, Χρήστος Παπαδόπουλος, Αναστάσης Ροϊλός), με ισχυρότερα τα δυο αγόρια.
-Ο χώρος του Μπενσουσάν Χαν που επιβάλλει διαμερισματοποιημένους τρόπους θέασης. Πόρτες και παράθυρα χρησιμοποιούνται ως πλαίσια και παγιώνουν – στιγμιαία – εικαστικές στάσεις των ερωτικών ή εν οδύνη σωμάτων.