«Η βία ξεπροβάλλει στην καθημερινότητά μας, όπως ένας ελέφαντας που εισέρχεται σε υαλοπωλείο, αλλά τον οποίο δεν θέλουμε να βλέπουμε.» Gus Van Sant

Paradise και Preparadise

1968. Το Living Theatre ανεβάζει, κατά την περιοδεία του στην Ευρώπη, την ομαδική και βασισμένη πάνω σε αυτοσχεδιασμούς δημιουργία του : Paradise Now, όνειρο - διεκδίκηση - διακήρυξη πίστης στην επικείμενη έλευση ενός κόσμου ιδανικού, απαλλαγμένου από τις σχέσεις εξουσίας, από τις ανισότητες, από την τυραννία του χρήματος, των νόμων, των σεξουαλικών ταμπού.
1969. Από την Γερμανία του οικονομικού θαύματος και της ενοχικής αποσιώπησης του ναζιστικού παρελθόντος, ο Fassbinder δίνει την χωρίς ψευδαισθήσεις –και εν τέλει, δικαιωμένη από την ιστορία- απάντησή του στους αιθεροβάμονες επαναστάτες συναδέλφους του. Γράφει το Preparadise Sorry Now. Ο κόσμος θα είναι πάντα πριν τον παράδεισο, η βία, η εκμετάλλευση, η διαφθορά θα κυριαρχούν πάντα, οι σχέσεις θα είναι πάντα σχέσεις εξουσίας, η ανθρωπότητα πάντα αδυσώπητα «αυτοφαγική».
Το βλέμμα πάνω στην πραγματικότητα είναι σκληρό, απαισιόδοξο. Χωρίς διέξοδο  και χωρίς παραχώρηση, όχι όμως και χωρίς λάμψη. Μαύρη έστω, σαν το χιούμορ που διατρέχει απ’ άκρη σ’ άκρη το κείμενο και καυστική σαν την ειρωνεία που εκδηλώνεται ήδη μέσα στην λύπη (sorry) του αγγλικού τίτλου.

Υλικά για μια παράσταση

Τέσσερις διαφορετικές κατηγορίες κειμένων συμμετέχουν στη σύνθεση αυτού του έργου–κολάζ με εμφανείς τις επιρροές τόσο από τον Μπρεχτ όσο και από τον Αρτώ :
-6 αφηγήσεις που αφορούν στους Ian Brady και Myra Hinley, διαβόητους δολοφόνους παιδιών που έδρασαν στην Αγγλία, την δεκαετία του ’60.
-9 φανταστικοί διάλογοι (pas de deux) του εγκληματικού ζεύγους όπου φαίνεται καθαρά η επίδραση που είχε επάνω τους η ιδεολογία του ναζισμού.
-15 σκηνές (κόντρες)] σχετικές με την φασιστοειδή συμπεριφορά στην καθημερινή ζωή, στην κάθε μία από τις οποίες δύο πρόσωπα δρουν εναντίον ενός τρίτου.
-9 ψαλμοί (λειτουργικά) που αποτελούν αναφορές σε λατρευτικά κείμενα και στην «λειτουργία του κανιβαλισμού» (Fassbinder), δηλαδή στην θεία ευχαριστία και κατ’ επέκταση στον ίδιο τον Χριστιανισμό , «αυτή την υπέροχη εγγύηση του κοινωνικού φασισμού, του παγκόσμιου σαδομαζοχισμού» (Maurice Regnaud).
Ο Fassbinder μας αφήνει να συνδυάσουμε τα παραπάνω υλικά και να συνθέσουμε το έργο όπως εμείς κρίνουμε καλύτερα, με την προϋπόθεση να τοποθετήσουμε τους διαλόγους του Ian Brady και της Myra Hinley στο κεντρικό σημείο της δραματουργίας. Στην παράστασή μας ακολουθούμε, με μικρές αποκλίσεις ως προς την σειρά ορισμένων σκηνών, την εκδοχή της σκηνοθεσίας του Peer Raben στην Στουτγάρδη.

Επιλογές σκηνοθεσίας

1. Στο προλογικό σημείωμα του έργου (που είναι και η μόνη φανερή σκηνική του οδηγία), μαθαίνουμε ότι μια ιδανική διανομή για το Preparadise Sorry Now θα περιελάμβανε 30 ηθοποιούς, ενώ η ελάχιστη δυνατή μόνον 5. Υιοθετώντας την τελευταία αυτή και αριθμητικά πιο φτωχή λύση, διαπιστώνω τον σκηνικό πλούτο της μέσα ακριβώς από τους περιορισμούς που επιβάλλει.
Όχι μόνον οι 5 ηθοποιοί έχουν την ευκαιρία να επιδοθούν σε μια γόνιμη άσκηση θεάτρου, περνώντας ακατάπαυστα από τον ένα ρόλο στον άλλο και από την μια κατάσταση στην άλλη, αλλά και το ίδιο το νόημα του έργου διευρύνεται και φωτίζεται έτσι καλύτερα. Τα στεγανά παύουν να υφίστανται, οποιοσδήποτε μπορεί να βρεθεί στην θέση οποιουδήποτε, οι θύτες γίνονται θύματα και τανάπαλιν, οι εγκληματίες είναι  ιερείς ή πιστοί που λένε ψαλμούς, το μυαλό ανοίγει στους πιο απρόσμενους συνειρμούς και εξισώσεις.

2. Οι ηλικίες των προσώπων. Του Ian και της Myra την εποχή των φόνων. Των περισσότερων, όπως εικάζουμε, από τα άλλα, τα ανώνυμα πρόσωπα των 15 σκηνών. Του ίδιου του Fassbinder όταν γράφει το Preparadise. Είναι όλοι γύρω στα 20. Την ίδια ηλικία έχουν και οι περισσότεροι από τους ηθοποιούς της παράστασής μας. Σχεδόν να μη μπορούμε να πιστέψουμε ότι αυτά τα νεανικά πρόσωπα είναι φορείς τέτοιας βίας, τέτοιας εγκληματικότητας, τέτοιας απόγνωσης. Όπως δεν μπορούμε καμιά φορά να πιστέψουμε την πραγματικότητα.

3. Οι 15 σύντομες σκηνές που παρεμβάλλονται στην κεντρική ιστορία του Ian Brandy και της Myra Hinley, πρέπει να παιχτούν από δύο φορές η κάθε μία, ούτως ώστε να τονισθεί η ιδέα της επ’ άπειρον ανακύκλωσης της βίας και του φασισμού. Μπορούμε, μια που δεν υπάρχει ένδειξη για το αντίθετο, να χειριστούμε την επανάληψη όπως το επιθυμούμε. Είτε ως πιστό αντίγραφο της πρώτης φοράς είτε ως παραλλαγή και εξέλιξή της. Επιλέγω τον συνδυασμό των δυνατοτήτων.
 
4. Αίσθηση όχι τόσο έργου θεατρικού, όσο ενός φιλμ φτιαγμένου από σκηνές άλλων φιλμ, μονταρισμένες στα γρήγορα…
Σκηνές που μας πηγαίνουν άλλοτε στην Αγγλία, άλλοτε στην Γερμανία κι άλλοτε στην Αμερική... άλλοτε σ’ ένα γραφείο, ή σ’ ένα δωμάτιο, σ’ ένα δρόμο, σ’ ένα μπαρ, ή σ’ ένα στρατόπεδο, σ’ ένα νοσοκομείο, ή σ’ ένα αστυνομικό τμήμα, στο χείλος ενός γκρεμού, σ’ ένα χάλασμα, σε μια αποθήκη ή σε μια εκκλησία…
Χώροι –και χώρες- εναλλάσσονται με την ίδια ταχύτητα που εναλλάσσονται και οι ιδιαίτερα σύντομες σκηνές του έργου. Κρίναμε πως ο πιο πειστικός τρόπος για να δείξουμε αυτή την ποικιλία και να σεβαστούμε την ταχύτητα εναλλαγής με τα μέσα που διαθέτουμε, ήταν να αναθέσουμε στο λόγο την δήλωση του χώρου και στην φαντασία του θεατή την αναπαράστασή του.
Όσο για τα κοστούμια, καταλήξαμε σε ανάλογες λύσεις, μια που είχαμε να αντιμετωπίσουμε ένα παρόμοιο πρόβλημα : την γρήγορη και συχνά εν ριπή οφθαλμού μετάβαση του ηθοποιού από τον έναν ρόλο στον άλλον. Ένα μόνο κοστούμι έπρεπε να χρησιμοποιηθεί για την πόρνη και την ιδιοκτήτρια ενοικιαζόμενων δωματίων, για τον γιατρό και τον στρατιωτικό, τον αστυνομικό ή τον γκάνγκστερ, την Myra Hinley και την επιτηρήτρια οικοτροφείου, μιαν επιληπτική ασθενή ή ένα ανθρώπινο πειραματόζωο, τον μικροαστό και τον περιθωριακό. Η σηματοδότηση της διαφοράς, και σ’ αυτή την περίπτωση, επαφιόταν στον λόγο του Fassbinder και στην ερμηνεία των ηθοποιών.

5. Πώς μπορεί να δειχτεί η βία στο θέατρο; Ή η βία στο συγκεκριμένο έργο; Πώς παίζονται οι επί σκηνής ξυλοδαρμοί, βιασμοί, φόνοι; Αποστασιοποιημένα; Ονειρικά (ανάμνηση - εφιάλτης); Σαν τελετουργία; Ή σαν κακό ρεαλιστικό θέατρο; Ή όλα αυτά μαζί; Εναλλάσσω τις απαντήσεις ανάλογα με τις σκηνές. Το ίδιο το έργο μας επιτρέπει, μας επιβάλλει την ποικιλία του ύφους.

6. Preparadise Sorry Now. Ο φασισμός όχι ως αποκλειστικότητα ενός έθνους, μιας προσωπικότητας, ή μιας χρονικής στιγμής, αλλά ως καθημερινό και πανανθρώπινο φαινόμενο.
Επικαιρότητα. Οι παραλληλισμοί με το σήμερα. Ο κανίβαλος του διαδικτύου ή οι μαθητές του Columbine. Η τρομοκρατία ή ο εκάστοτε πλανητάρχης.
Ή εσύ λέγοντας αυτό ή εκείνο. Επεμβαίνοντας στη ζωή μου. Ή στη ζωή κάποιου άλλου. Ή εγώ.