Δαμιανός Κωνσταντινίδης (Σκηνοθέτης) –συνέντευξη στη Σοφία Μαρτιγοπούλου

(noizy.gr)

 

Σε σκόρπιες σκέψεις του περί θεάτρου, τάσσεται υπέρ της υποκριτικής και κατά της υποκρισίας, πιστεύει ότι το θέατρο ως τέχνη απαιτεί εκγύμναση και ψάχνει το νόημα της «επί γης» εξορίας του. Ο λόγος, για το σκηνοθέτη της παράστασης «Είστε όλοι σας καθάρματα», Δαμιανό Κωνσταντινίδη, ο οποίος με την (μεταξύ άλλων) ιδιότητα του θεατρολόγου, απάντησε σε κάποιες ερωτήσεις, που αφορούσαν τόσο την τελευταία του δουλειά όσο και τις προσωπικές του επιλογές και ανησυχίες.

 

Ο προσωπικός σας χρόνος μοιράζεται κυρίως ανάμεσα στη σκηνοθεσία, τη διδασκαλία και τη μετάφραση, ενώ έχετε πάψει να ασχολείστε πλέον με την υποκριτική, ως ηθοποιός. Τι ήταν αυτό που σας κέρδισε τελικά στη σκηνοθεσία; Η δημιουργία, η ελευθερία κινήσεων ή κάτι άλλο;

 

-Η δημιουργία ασφαλώς, αν και πρόκειται για συλλογική δουλειά, σε αντίθεση με τις άλλες καλλιτεχνικές δουλειές (ζωγραφική, συγγραφή, κλπ), οπότε θα ήταν ίσως πιο σωστό να μιλάμε για συν-δημιουργία… η ευθύνη για το σύνολο της παράστασης, το αποτύπωμα της προσωπικής μας αντίληψης σ’ αυτήν… Όσο για την ελευθερία κινήσεων, υπάρχει αλλά είναι σχετική, μια που συχνά περιοριζόμαστε από διάφορους παράγοντες, για παράδειγμα οικονομικούς, που είναι οι προφανέστεροι και καθορίζουν ικανό αριθμό των σκηνοθετικών επιλογών… την ποιότητά τους. Στη σκηνοθεσία με έλκει επίσης, το ότι πρόκειται ως ένα μεγάλο βαθμό για διδασκαλία, έτσι την εννοούσαν και οι αρχαίοι Έλληνες: διδασκαλία ενός κειμένου, των ηθοποιών, του κοινού στη συνέχεια. Οφείλω όμως, να πω ότι στράφηκα στη σκηνοθεσία και στη διδασκαλία όταν ζούσα στη Γαλλία, αρχικά από ανάγκη, για να κρατήσω μια επαφή με την πρακτική του θεάτρου, μια που θα ήταν –και ήταν- αρκετά δύσκολο να βρω δουλειά ως ηθοποιός σε ξένη χώρα, σε μια γλώσσα που δεν ήταν η μητρική μου και που παρά τις φιλότιμες προσπάθειές μου δεν κατάφερα ποτέ να μιλήσω χωρίς κάποιο ίχνος ξενικής προφοράς.

 

Με πολλές σκηνοθετικές δουλειές σε Γαλλία και Ελλάδα από το 1986, έχετε ανακαλύψει αν υπάρχει κάποιο στοιχείο, το οποίο σας προκαλεί να ασχοληθείτε με ένα κείμενο;

 

-Ναι. Η ποίησή του… δηλαδή, ό,τι δεν αντέχουμε.

   

Στο κείμενο «Είστε όλοι σας καθάρματα», ήταν η δύναμη του λόγου που σας κίνησε το ενδιαφέρον;

 

-Και αυτή, αλλά όχι μόνο. Ήθελα να δοκιμάσω, κατά πόσο αυτό το κείμενο ημερολογιακού χαρακτήρα μπορεί να είναι θέατρο, να λειτουργήσει θεατρικά. Για να δω, σε τι θέατρο θα με ωθούσε να πάω. Δεν θα είχε κανένα ενδιαφέρον, αν ήξερα εκ των προτέρων πως να χειριστώ αυτό το υλικό, ή αν εφάρμοζα σ’ αυτό μια ήδη γνωστή σε μένα θεατρική φόρμα, συνταγή ή μέθοδο. Επιπλέον, υπήρχε κι αυτή η συνθήκη του φιλιού – χαστουκιού, που διακόπτει την αφήγηση σε τακτά διαστήματα και που θέτει αρκετά προβλήματα, ιδίως στους ηθοποιούς, τόσο οργανικά, αντοχής, όσο και ηθικά. Βεβαίως, τα χαστούκια είναι δύσκολο και να τα δώσεις και να τα φας, αλλά και τα φιλιά δεν είναι εύκολη υπόθεση.

 

Το έργο χαρακτηρίζεται αιχμηρό και ωμό. Προσωπικά, θεωρείτε κάτι τολμηρό στο κείμενο;

 

-Δεν θεωρώ κανένα κείμενο ούτε τολμηρό, ούτε αιχμηρό, ούτε ωμό. Αυτό που είναι προσβλητικά και προκλητικά ωμό, είναι αυτό που συμβαίνει γύρω μας και η δική μας αδιαφορία, η απάθειά μας. Θεωρώ υποκριτική τη σεμνοτυφία μας, που σοκάρεται με λέξεις που απλά ονομάζουν τα πράγματα, ενώ δεν σοκάρεται με τόσα και τόσα εγκλήματα που συντελούνται καθημερινά σε βάρος της φύσης και του ανθρώπου, της αξιοπρέπειάς του, της υπόστασής του, της ίδιας της ζωής του. Το συγκεκριμένο κείμενο, δεν το επέλεξα επειδή είναι τολμηρό, αλλά επειδή είναι βαθιά ανθρώπινο.

 

Έχετε επέμβει στη δραματουργία ή ακόμα και στον τίτλο του πρωτότυπου κειμένου, για να γίνει πιο προκλητικό στο ελληνικό κοινό; Για παράδειγμα, και ο πρωτότυπος τίτλος σημαίνει κάτι αντίστοιχo στη γλώσσα που γράφτηκε;

 

-Ο τίτλος στα ισπανικά σημαίνει κατά λέξη: «Είστε όλοι σας πουτάνας γιοι». Αλλά το «πουτάνας γιοι», είναι μια έκφραση που δεν τη συνηθίζουμε στα ελληνικά. Την είδα μια φορά γραμμένη σ’ έναν τοίχο, αλλά αφορούσε τους οπαδούς μιας ποδοσφαιρικής ομάδας. Δεν μ’ ενδιαφέρει να καταστήσω κάτι πιο ενδιαφέρον ή πιο προκλητικό απ’ ότι είναι, δεν είναι αυτός ο ρόλος του μεταφραστή… τουλάχιστον όχι όπως τον αντιλαμβάνομαι εγώ.

 

Υπήρχε κάποια διαφοροποίηση στο κείμενο ή στη σκηνοθεσία όταν το έργο παρουσιάστηκε, ως σκηνική ανάγνωση στο Φεστιβάλ Αθηνών "Χορικότητα", στις 2 Ιουλίου του 2007;

 

-Οι διαφορές είναι πολλές. Πρώτα απ’ όλα, τώρα έχουμε να κάνουμε με μια ολοκληρωμένη πρόταση, με μια ολοκληρωμένη παράσταση που προέκυψε ύστερα από τεσσεράμισι μήνες δουλειάς. Στο Φεστιβάλ Αθηνών, αυτό που παρουσιάστηκε, έμοιαζε με παράσταση χωρίς όμως να είναι. Διατηρούσε τον χαρακτήρα του αναλογίου ή αν θέλετε, μιας προχωρημένης πρόβας, που ήταν το ζητούμενο. Τότε, είχαμε δουλέψει περίπου ένα μήνα. Άλλοι ηθοποιοί έπαιζαν τότε, κι άλλοι τώρα. Δεν ήταν ίδια η μετάφραση που είχαμε χρησιμοποιήσει. Τότε, είχαμε αφαιρέσει αρκετά κομμάτια από το πρώτο μέρος του έργου, τώρα το παρουσιάζουμε ολόκληρο. Επιπλέον, η τωρινή μετάφραση παίρνει υπ’ όψιν της, τόσο την πρώτη εκδοχή του έργου στα ισπανικά, όσο και τη δεύτερη εκδοχή του στα γαλλικά και συμπεριλαμβάνει κείμενα που απουσιάζουν είτε στη μία είτε στην άλλη. Τέλος, η σκηνική όψη της παράστασης είναι διαφορετική απ’ ότι στο Φεστιβάλ, παρόλο που η αρχική ιδέα παραμένει πάνω-κάτω η ίδια, ότι δηλαδή το έργο διαδραματίζεται σ’ ένα σφαγείο, με υποψήφιους σφαγείς και υποψήφια σφάγια.

 

Συνήθως, ο Garcia επιλέγει να αποκαλύψει τα ζητήματα που τον απασχολούν μέσα από γυναικείους χαρακτήρες, ενώ οι άνδρες λειτουργούν συμπληρωματικά. Στο συγκεκριμένο κείμενο, μία γυναίκα λειτουργεί συμπληρωματικά στην αφήγηση ενός ανδρικού ημερολογίου. Γίνεται πιο αυτοβιογραφικό, μ' αυτόν τον τρόπο;

-Δεν υπάρχει «συνήθως» για τον Garcia, κι απ’ όσο μου επιτρέπεται να γνωρίζω από τις παραστάσεις του που έχω δει, ή από τα άλλα έργα του που έχω διαβάσει, δεν ευνοεί περισσότερο τις γυναίκες από τους άντρες ή το αντίθετο, όπως και δεν τους βάζει να λειτουργούν «συμπληρωματικά» ο ένας για τον άλλο ή να είναι οι μεν φορείς των ζητημάτων που τον απασχολούν, ενώ οι δε όχι. Στη δική μας παράσταση, κανείς από τους τέσσερις ηθοποιούς -είτε μιλά πολύ, είτε μιλά λίγο- δεν είναι δευτερεύων ή «συμπληρωματικός». Όλοι είναι εξ ίσου σημαντικοί και εξ ίσου αναγκαίοι. Ο Garcia από την πλευρά του, αφήνει μια απόλυτη ελευθερία ως προς το ποιο θα είναι το φύλο των ηθοποιών. Η επιλογή βαρύνει αποκλειστικά εμένα. Αλλά έχετε δίκιο, έχω την αίσθηση, χωρίς να βάζω και το χέρι μου στη φωτιά, πως το εν λόγω κείμενο περιέχει πολλά αυτοβιογραφικά στοιχεία του συγγραφέα του.

 

Οι συμβολισμοί και οι θρησκευτικές αναφορές που υπάρχουν στην παράσταση, κάνουν πιο ξεκάθαρα τα νοήματα ή εξυπηρετούν κάποιον άλλο σκοπό;

 

-Εκφράζουν τη δική μου αντίληψη για το τι είναι πραγματικά αυτό το έργο, όπως και οι άλλες εικόνες ή μεταφορές που δημιουργούνται στη διάρκεια της παράστασης και που, όπως και οι πρώτες, δεν επιβάλλονται από κάποια σκηνική οδηγία του Garcia. Από κει και πέρα, κάθε θεατής είναι ελεύθερος να προσδώσει σ’ αυτές το νόημα που  επιθυμεί.

 

Τα φιλιά και τα χαστούκια, συμβολίζουν την αποδοχή και την αποδοκιμασία αντίστοιχα;

 

-Ναι, αλλά όχι πάντα. Ένα φιλί μπορεί να είναι χλιαρό ή αποκρουστικό κι ένα χαστούκι ευπρόσδεκτο ή σωτήριο.

  

Mε τα πολιτικά και κοινωνικά σχόλια που ακούγονται, πιστεύετε ότι η παράσταση θα μπορούσε να τοποθετηθεί σε οποιαδήποτε χρονική περίοδο και σε οποιοδήποτε τόπο;

  

-Δεν ξέρω. Για να απαντήσω, επιβάλλεται θαρρώ, να περιμένω καμιά εκατοστή χρόνια τουλάχιστον και να ελπίζω πως μέχρι τότε θα αποκτήσω και την ικανότητα του διακτινισμού. Λέτε να τα καταφέρω;

 

Σε μια αρκετά έντονη σκηνή της παράστασης, ακούγεται πολλές φορές η φράση: «Η επιθυμία είναι απείρως πιο σεβαστή από την αγάπη». Είναι όντως, έτσι;

 

-Αυτή είναι η άποψη του Garcia. Αλλά η φράση δεν είναι μόνη της, υπάρχει και συνέχεια που την αιτιολογεί: «η επιθυμία σβήνει, η αγάπη διαλύεται…». Αλλά και πάλι, τι θα πει «είναι όντως έτσι;». Είναι όπως νιώθει κανείς.

 

Και τελικά, ο σκοπός της "ανάγνωσης" του συγκεκριμένου ημερολογίου, θεωρείτε ότι είναι να προβληματίσει, να καταγγείλει ή να αφυπνίσει;

  

-Όλα αυτά μαζί, αλλά και να διασκεδάσει, διότι υπάρχει άφθονο χιούμορ… και να ψυχαγωγήσει και να μας κάνει να σκεφτούμε πάνω στην ύπαρξή μας και στις συνθήκες της ζωής μας. Αλλά και πάλι, ο καθένας είναι ελεύθερος να πάρει ό,τι θέλει από μια παράσταση και να βρει μέσα του, τον σκοπό της. Δεν θα ήθελα αυτόν τον σκοπό να τον καθορίσω εγώ στη θέση του θεατή. Όπως και να ‘χει, για να σταθώ λίγο στην αφύπνιση για την οποία μιλάτε, ας μην τρέφουμε καμιά ψευδαίσθηση για το ρόλο του θεάτρου. Καμιά παράσταση, όσο επαναστατική και να είναι, δεν φέρνει ποτέ καμιά επανάσταση, επανάσταση κοινωνική εννοώ, πολιτική. Μας επιτρέπει το πολύ-πολύ να την ονειρευτούμε.

Ο ίδιος ο Garcia διαπιστώνει, στο πλαίσιο μιας διάλεξης που έδωσε, με αρκετή απαισιοδοξία, είναι αλήθεια: «Όσο κι αν ψάχνω, δεν βρίσκω καμιά σχέση ανάμεσα στο έργο μου και στην καλυτέρευση ενός άρρωστου κόσμου…» Και πιο κάτω, προσθέτει: «Τελικά, νιώθω σαν ένα μέρος του συστήματος, ένα κομμάτι αυτής της πελώριας μηχανής που ξεπλένει τις συνειδήσεις. Ξεπλένω τη συνείδησή μου, με τα αντικομφορμιστικά λόγια μου και το κοινό κάνει ακριβώς το ίδιο. Και μαζί, δημιουργός και κοινό, κάνουμε ό,τι μπορούμε για να λαδώσουμε το γρανάζι, που άρχισε κιόλας να μας συνθλίβει.»