«Αυτό το θέατρο μας αφορά όχι χάρη στον εξωτισμό του αλλά χάρη στην αλήθεια του, όχι μόνο χάρη στην αισθητική του αλλά χάρη στην τάξη του. Και αυτή ακόμη η αλήθεια δεν μπορεί παρά να είναι μια και μόνο λειτουργία, η σχέση που ενώνει το δικό μας βλέμμα με μια πολύ παλιά κοινωνία. Αυτό το θέατρο μας αφορά χάρη στην απόστασή του.»

Roland Barthes, « Le thèàtre grec », Histoire des spectacles, (ouvrage collectif), Gallimard-NRF, Paris,1965, p.536.

Ξέρω το μοντέλο για πάντα χαμένο και μάταιη κάθε προσπάθεια αναβίωσης. Όσες γνώσεις κι αν έχω, δεν φτάνουν για να φτιάξουν την αρχαία παράσταση. Πάντα κάτι θα λείπει. Κυρίως θα λείπει ο πολιτισμός που την γέννησε. Ό,τι έδινε νόημα στην αρχαία φόρμα. Κι έπειτα τι έχει να μας πει μια παλιά παράσταση πέρα από την αποξενωτική ομολογία της παλαιότητάς της; «Εκείνο που επικρίνω στην αναβίωση», λέει ο Antoine Vitez, «είναι αυτή η επιβεβαίωση μιας απροσπέλαστης απόστασης ανάμεσα στο έργο και σε μας, η επιβεβαίωση μιας αρχαίας ουσίας.» Αν πάω στο θέατρο, κι αν κάνω θέατρο, είναι για να δω, για να πω, κάτι που με αφορά.

Επικαιροποίηση λοιπόν; Εκσυγχρονισμός;. Αν θέλω να είμαι τίμιος, με μένα, με τους άλλους, με το ίδιο το αντικείμενο, δε μπορώ να δεχτώ την απόλυτη σύμπτωση παρελθόντος και παρόντος, την αβασάνιστη ταύτισή τους, την απάλειψη της ιστορικής προοπτικής του συγγραφέα. «Ξέρετε πόσο συνηθισμένο είναι το αμάρτημα αυτό, σημειώνει κάπου ο Stein. Το κείμενο λέει π.χ. : ‘Κρατώ στο ένα χέρι ένα ραβδί και στο άλλο ένα μαχαίρι’ και ο σκηνοθέτης βάζει στο ένα χέρι ένα ντουφέκι και στο άλλο το Κομμουνιστικό Μανιφέστο. Πράγμα ανυπόφορο.»

Ούτε αναβίωση, ούτε εκσυγχρονισμός. Τότε τι; Δεν θέλω να δεσμεύσω την δουλειά μου κάτω από μιαν ετικέτα. Αντίθετα θέλω να αποφύγω κάθε αγκύλωση. Κάθε προκατασκευασμένη φόρμα. Σκέφτομαι πως μπορώ να χρησιμοποιήσω την αρχαιολογική πληροφορία μόνο αν είμαι σε θέση να την επανασηματοδοτήσω, να της δώσω ένα νόημα αντιληπτό και ακόμη ενεργό για τον σύγχρονο θεατή. Την  επικαιρική νύξη μόνο αν δεν καταργεί τον χρόνο του έργου, μόνο αν δημιουργεί διαλεκτικές σχέσεις ανάμεσα στο σήμερα και το χθες, αν σέβεται την πολιτισμική διαφορά.

Σίγουρα, όταν προτείνω την αρχαία σύμβαση των ανδρών ηθοποιών για όλους τους ρόλους, ανδρικούς και γυναικείους, δεν το κάνω από διάθεση για αναβίωση, Απλά έτσι διαφαίνεται καλύτερα αυτό που είναι η τραγωδία, όχι μουσειακό ή φιλολογικό είδος, αλλά πάνω απ’ όλα θέατρο, και μάλιστα θέατρο, ας μου επιτραπεί η έκφραση, εμφανούς θεατρικότητας. Αυτή ακριβώς η επιλογή μπορεί να αποδειχθεί ιδιαίτερα πλούσια, αφού την στιγμή που δημιουργεί το υπόβαθρο για μιαν αποστασιοποίηση, την ίδια στιγμή επιτρέπει και ένα μη αποστασιοποιητικό, ένα πιο ρεαλιστικό, θα έλεγα, χειρισμό της ερμηνείας. Διότι η σύμβαση έχει ήδη δηλωθεί και δεν είναι επομένως αναγκαίο να δηλώνεται διαρκώς, ούτε και σε όλα τα επίπεδα. Ο ηθοποιός είναι εκεί στην θέση κάποιου άλλου, που αδυνατεί να είναι. Παραθέτει τα λόγια αυτού του άλλου. Είναι ελεύθερος να ταυτιστεί ή να μην ταυτιστεί μαζί του. Όπως και να ‘χει, θα παίζει πάντα.

Όσο για τον χορό,  προτιμώ να δείξω την λειτουργία του, το γιατί της ύπαρξής του στο δράμα, παρά να τον βάλω να χοροπηδάει και να τραγουδάει. Θα το έκανα ενδεχομένως εάν αυτοί οι χοροί και τα τραγούδια ήταν σε θέση να παράξουν κάποιο νόημα και εάν δεν κινδύνευαν, όπως συμβαίνει συνήθως, να συσκοτίσουν και το λίγο που έχει απομείνει. Παρόμοιοι λόγοι με οδηγούν και στη μείωση του αριθμού των χορευτών. Αρκεί, πιστεύω, να φανεί πως πρόκειται για ένα συλλογικό σώμα. Τώρα αν αυτό το σώμα αποτελείται από 5 ή από 15 άτομα, δεν ενδιαφέρει και πολύ.

Τέλος, αν επιλέγω μια σύγχρονη ειδή για την παράσταση, δεν το κάνω παρασυρμένος από κάποια επιθυμία μοντερνισμού. Μ’ αυτόν τον τρόπο μειώνω τις πιθανότητες κακογουστιάς, ενώ ταυτόχρονα αποφεύγω να θαμπώσω το μάτι με τον εξωτισμό της όψης και κατά συνέπεια να μπλοκάρω την ακοή του θεατή. Όπως και οι προηγούμενες επιλογές μου, έτσι κι αυτή συνηγορεί στο να δοθεί το προβάδισμα στο κείμενο, στον λόγο, καθώς και στην λειτουργία των διαφόρων στοιχείων που δρουν για να επιτευχθεί το δράμα, στις μεταξύ τους σχέσεις.

Επιθυμώ μια κατανόηση. Ένα νόημα. Να δώσω νόημα. Η δουλειά μου αρχίζει κάπου εδώ. Και κάπου εκεί τελειώνει. Το νόημα αυτό να είναι καθαρό και για τους άλλους. Δεν αγνοώ πως η κατανόηση είναι μια μορφή κατάκτησης, ιδιοποίησης του ξένου. Το ρήμα καταλαμβάνω - καταλαβαίνω είναι ενδεικτικό της διεργασίας που απαιτείται για την κατανόηση. Δεν αγνοώ ότι, ως εκ τούτου, η κατανόηση δεν μπορεί παρά να είναι μια παρανόηση. Την προτιμώ από οποιαδήποτε αναμασήματα του ιδίου τραγικού μοντέλου, από όλα τα  κατασκευάσματα προς τουριστική εκμετάλλευση, από τις φορμαλιστικές προσεγγίσεις ή από τα πυροτεχνήματα προς εντυπωσιασμό μιας ήδη παλιωμένης πρωτοπορίας.

Δαμιανός Κωνσταντινίδης