Εφημερίδα ΜΑΚΕΔΟΝΙΑ, 10/04/2006
Κριτική: Ζωή Βερβεροπούλου

Η φωνή της γραφής

Angelus Novus, Αλέξανδρου Παπαδιαμάντη, «Η Φόνισσα»
σκηνοθεσία Δαμιανός Κωνσταντινίδης

Την περίφημη «Φόνισσα» του Αλέξανδρου Παπαδιαμάντη, ένα εξαίρετο κείμενο που θα μπορούσε άνετα να ταξινομηθεί ανάμεσα στα διαχρονικότερα αριστουργήματα της παγκόσμιας λογοτεχνίας, παρουσιάζει η θεατρική ομάδα Angelus Novus, υποβάλλοντας στην κρίση του θεατή τη δική της εκδοχή για τη μεταφορά λογοτεχνικών έργων στη σκηνή.
      
Από την ηθογραφία στην τραγωδία
Ο σκηνοθέτης της παράστασης Δαμιανός Κωνσταντινίδης δεν δραματοποιεί ακριβώς την ιστορία της Φραγκογιαννούς, η οποία σκοτώνει μικρά κορίτσια, πιστεύοντας πως έτσι λυτρώνει τους γονείς τους από ένα βάρος και τα ίδια από μιαν άχαρη ζωή, αλλά τη σωματοποιεί μάλλον και τη μετατρέπει σε ατμοσφαιρικό, συλλογικό ακρόαμα, που εκκολάπτει έμμονες σκηνικές εικόνες. Η δράση, αντί να αναπαριστά, συμβολίζει και οι τρεις άντρες ηθοποιοί δεν ταυτίζονται με συγκεκριμένους χαρακτήρες. Γλιστρούν μόνο περαστικά από μέσα τους και εναλλάσσονται σε όλους τους ρόλους, μαζί και σε αυτόν του αφηγητή, ένσαρκοι υποδοχείς του λόγου περισσότερο και άφυλα (ή ίσως ανδρόγυνα) αντηχεία της παπαδιαμαντικής γραφής. Η επιλογή αυτή, σε συνδυασμό με τα αντρικά και γυναικεία στοιχεία στα κοστούμια των ηθοποιών (Απόστολος Αποστολίδης), σηματοδοτεί με ορατά σχήματα την κοινωνική παθολογία που λανθάνει πίσω από το ηθογραφικό πρόσχημα της «Φόνισσας» και αρθρώνεται ως προβληματική του φύλου και των τρόπων με τους οποίους αυτό προσδιορίζει το άτομο και τη μοίρα του.
Παράλληλα, πίσω από το διεισδυτικό πορτραίτο του διαταραγμένου ψυχισμού που σκιαγραφεί ο Παπαδιαμάντης, αναγνωρίζει η σκηνοθεσία τη σκοτεινή ευγένεια του αποτρόπαιου, με άλλα λόγια, τη βαθύτατα τραγική διάσταση του κειμένου. Δεν την εικονοποιεί ωστόσο απλουστευτικά, αλλά την υποβάλλει, υποθάλποντας, με την αρωγή των φωτισμών που παίζουν με τις σκιές (Στράτος Κουτράκης) και της καίριας μουσικής υπόκρουσης (επιμέλεια: Γιώργος Βασικαρίδης), ένα είδος χαμηλόφωνου, χθόνιου δέους. Όπως στην τραγωδία έτσι και εδώ, το άτομο βρίσκεται αντιμέτωπο με το κοινωνικό σύνολο, ενώ η ύβρις ταυτίζεται με τη χριστιανική αμαρτία.
      
Ο συμβολισμός του νερού
Ο λόγος ασθμαίνει, κινείται και καθώς ρέει από σώμα σε σώμα, σε μια αναπόδραστη περιδίνηση γύρω από την πολυσημική στέρνα του σκηνικού, η παράσταση εκτυλίσσεται ως τελετή ή ως αντίστροφη κοσμογονία, με τα θύματα, αλλά και την ίδια τη Φραγκογιαννού στο τέλος, να επιστρέφουν στη μη-ύπαρξη. Απέριττη, υπαινικτική και λειτουργική, η σκηνογραφία (Απόστολος Αποστολίδης) χρησιμοποιεί στοιχεία-σύμβολα, όπως το χώμα, τη φωτιά από τα αναμμένα κεριά που παραπέμπουν ταυτόχρονα και στην ορθόδοξη λατρεία και κυρίως το νερό, που με ιδιαίτερα ενδιαφέροντα τρόπο ανάγεται σε κομβικό δεδομένο της σκηνοθεσίας, παραπέμποντας έτσι στις καταγωγικές πηγές του παπαδιαμαντικού φαντασιακού.  Ιορδάνης και συγχρόνως Αχέροντας, ευλογία και κατάρα, ιερό και μιαρό, το υδάτινο στοιχείο συναιρεί τη γέννηση και το θάνατο, το έγκλημα και την κάθαρση, κρύβει στα βάθη του όσα ανομολόγητα πασχίζουν να φτάσουν στην επιφάνεια, νερό που προσδίδει σκηνική υπόσταση στην τρομακτική ενέργεια του ασυνείδητου, στις άμορφες δυνάμεις της ψυχής, στα κρυφά κίνητρα, οδηγώντας διακριτικά το θεατή και σε ψυχαναλυτικά ερμηνευτικά μονοπάτια.
Το κλίμα αυτό υπηρετούν, άμεμπτα συντονισμένοι και καλά διδαγμένοι, με σίγουρη κίνηση (επιμέλεια: Έφη Δρόσου) και με πειθαρχία εκφραστικών μέσων, ο Μάριος Μεβουλιώτης, ο Σωτήρης Ταχτσόγλου και ο Μιχάλης Φωτόπουλος, φιλτράροντας το ρίγος του παπαδιαμαντικού λόγου μέσα από νηφάλιες υποκριτικές επιλογές, χωρίς υπερβολές και με τον επιβεβλημένο σεβασμό στο κείμενο. Γραφή και φωνή, λόγος και όψη, διαρκές και εφήμερο σε αποτελεσματική σύμπραξη.